-
ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA DZIECKA
/DZIECIĘCA ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA, DZIECIĘCA ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKA/ ang. linguistic awareness, language awareness , niem. Sprachbewusstein, ros. языковоe сознание Pojęcie rozumiane wieloznacznie. Temat licznych dyskusji toczących się na gruncie różnych...
-
ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA
ang. linguistic awareness łac. lingua ‘język’; st.-germ. war / wer ‘czuwać, pilnować się’ Poczucie społecznych norm językowych umożliwiające wybór środków językowych ze względu na określone cele komunikacyjne oraz formułowanie sądów na temat języka i...
-
ŚWIADOMOŚĆ FONOLOGICZNA
ang. phonological awareness Świadomość fonologiczna jest definiowana jako: rodzaj świadomości metajęzykowej – procesu metapoznawczego (refleksja percepcyjna dotycząca poziomu fonologicznego języka), podtyp świadomości językowej (zdolności do...
-
ŚRÓDGŁOS
Niepoczątkowa i niekońcowa część złożonego fonologicznie elementu językowego, np. wyrazu. Literatura: L. Dukiewicz, I. Sawicka: Fonetyka i fonologia , Kraków 1995.
-
ŚRODKOWOJĘZYKOWY
zob. PALATALNY
-
ŚRODKI RETORYCZNE
grec. rhetorike ‘sztuka przekonywania, wymowy’ Stosowane w ramach elokucji – działu retoryki zajmującego się celowym i odpowiednim do myśli użyciem słów. Służą także argumentacji, zwiększając funkcjonalność tekstu. Można je podzielić na tropy i figury...
-
SZYBKOŚĆ MÓWIENIA
zob. TEMPO MÓWIENIA
-
SZTUKA ŻYWEGO SŁOWA
/KULTURA ŻYWEGO SŁOWA/ Stanowi element kultury języka. Dotyczy języka mówionego: sprawności technicznej mówcy, kwestii estetyki wygłaszanego tekstu oraz umiejętności klarownego i sugestywnego przekazu treści. Na sztukę żywego słowa składa się również...
-
SZIAKANIE
zob. JABŁONKOWANIE
-
SYSTEM KLASYFIKACJI FUNKCJI MOTORYKI DUŻEJ
ang. Gross Motor Function Classification System – GMFCS Wystandaryzowana skala służąca klasyfikowaniu stopnia niepełnosprawności ruchowej u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Jest to test bazujący na ocenie ruchu, który inicjuje samo dziecko, ze...
-
SYSTEM JĘZYKOWY
/STRUKTURA JĘZYKA/ ang. language system , niem. Sprachsystem , fr. syst é me de langage , ros. языковая система grec. systema ‘zorganizowana całość’; język-owy Pojęcie języka przedstawianego jako zorganizowana całość. W takim ujęciu język nie jest...
-
SYNTAKTYKA
zob. SKŁADNIA
-
SYNTAKTYCZNE SŁOWO
zob. LEMMA
-
SYNAPTOGENEZA
ang. synaptogenesis P roces tworzenia się sieci neuronalnej. Układ nerwowy człowieka tworzy się i doskonali począwszy od 3 tygodnia życia płodowego. W jego rozwoju wyróżnia się następujące etapy: 1. tworzenie się prekursorów komórek nerwowych i...
-
SYMBOLE PROZODYCZNE
zob. SUPRASEGMENTALNE SYMBOLE
-
SYMBOLE BLISSA
ang. Blissymbols or Blissymbolics Nazwa systemu alternatywnego porozumiewania się, w którym słowa przedstawione są w postaci rysunku. Zamiarem twórcy było zbudowanie systemu graficznego, który mógłby być stosowany przez uczestników międzynarodowych...
-
SYGMATYZM ŚWISZCZĄCY
zob. SEPLENIENIE ŚWISZCZĄCE
-
SYGMATYZM NOSOWY
zob. SEPLENIENIE NOSOWE
-
SYGMATYZM LATERALNY
zob. SEPLENIENIE BOCZNE
-
SYGMATYZM LARYNGALNY
zob. SEPLENIENIE KRTANIOWE
-
SYGMATYZM LABIODENTALNY
zob. SEPLENIENIE WARGOWO-ZĘBOWE
-
SYGMATYZM INTERDENTALNY
zob. SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE
-
SYGMATYZM ADDENTALNY
zob. SEPLENIENIE PRZYZĘBOWE
-
SYGMATYZM
zob. SEPLENIENIE
-
SURDOPEDAGOGIKA
ang. surdopedagogy /deaf education/ , niem. Gehörlosenpädagogik, ros. cурдопедагогика łac. surdus ‘głuchy’ + gr. paideia ‘wychowanie, kształcenie’ (z gr. pais ‘dziecko, chłopiec’, gr. ago ‘prowadzę’) Subdyscyplina pedagogiki. Dział pedagogiki...
-
SURDOPEDAGOG
ang. surdo-pedagogue /teacher of the deaf/ , ros. сурдопедагог łac. surdus ‘głuchy’, gr. paidagogos ‘prowadzący dziecko’ (z gr. pais ‘chłopiec, dziecko’, ago ‘prowadzić’) Specjalista posiadający wykształcenie w zakresie surdopedagogiki. Pedagog...
-
SUPRASEGMENTALNY FONEM
zob. FONEM SUPRASEGMENTALNY
-
SUPRASEGMENTALNY
/PROZODYCZNY/ ang. suprasegmental łac. supra ‘nad’ + pol. segmentalny Termin odnosi się do prozodii mowy, której jednostki realizują się w obrębie ciągów jednostek segmentalnych – pojedynczej sylaby lub grupy sylab. Relewantnymi cechami jednostek...
-
SUPRASEGMENTALNE SYMBOLE
/SYMBOLE PROZODYCZNE/ ang. suprasegmental symbols łac. supra ‘nad’ + pol. segmentalny Symbole służące charakterystyce w piśmie zjawisk prozodycznych. W międzynarodowym alfabecie fonetycznym IPA (The International Phonetic Alphabet) wyróżnia się...
-
SUBSTYTUCJA
/zastępowanie/ ang. substitution , niem. Substitution, Ersetzung, fr. substitution, ros. замена łac. substitutio ‘podstawienie’ Substytucja to zjawisko lingwistyczne, fonetyczne, polegające na zastępowaniu segmentu (głoski, sylaby, wyrazu) w wypowiedzi...
-
STYL
Sposób ukształtowania wypowiedzi polegający na określonym wyborze, interpretacji i konstrukcji materiału językowego ze względu na cel przyświecający mówiącemu czy piszącemu. Wybór ten zależy od wielu czynników obiektywnych i subiektywnych. W...
-
STRUNY GŁOSOWE
zob. FAŁDY GŁOSOWE
-
STRUKTURALIZM
ang. structuralism , niem. Strukturalismus , fr. structuralisme , ros. структурализм z fr. structuralisme lub z ang. structuralism (od łac. structura ‘budowa’) Główny kierunek w językoznawstwie XX wieku. Zakłada opis języka jako struktury złożonej ze...
-
STRUKTURA POWIERZCHNIOWA
ang. surface structure , niem. Oberfl ä chenstruktur , fr. structure de surface , ros. поверхностная структура kalka ang. surface structure ; łac. structura ‘budowa’; powierzchni-owy W teorii gramatyki generatywnej to, co składa się na zewnętrzną...
-
STRUKTURA JĘZYKA
zob. SYSTEM JĘZYKOWY
-
STRUKTURA GŁĘBOKA
ang. deep structure , niem. Tiefenstruktur , fr. structure pofonde , ros. глубинная структура na wzór ang. deep structure ; łac. structura ‘budowa’; psł. glǫbok ъ ‘głęboki’ W gramatyce generatywnej sens zdania, czyli znaczeniowy odpowiednik ciągu...
-
STEREOTYPIE RUCHOWE
grec. stereotypos , stereos ‘stężały, twardy’ Zgodnie z ICD-10 są to celowe, powtarzające się, stereotypowe, niefunkcjonalne (i często rytmiczne) ruchy. W klasyfikacji tej podkreśla się, że nie tworzą one obrazu żadnego ze znanych zaburzeń psychicznych...
-
SPRAWNOŚCI GRAFOMOTORYCZNE
ang. graphomotor skills grec. gràphein ‘pisać, rysować’; łac. motor ‘ten, kto porusza’ Odnoszą się do pisania/kreślenia znaków graficznych, a stanowią o nich zasadniczo: sprawność manualna, percepcja wzrokowa oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa. Są...
-
SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-TRĄCE
zob. SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-SZCZELINOWE
-
SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-SZCZELINOWE
/SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-TRĄCE, AFRYKATY/ ang. affricate Złożone (wielosegmentalne, polisegmentalne) spółgłoski podstawowe składające się z elementu zwarcia w obrębie jamy ustnej, po uwolnieniu którego powstaje szczelina między artykulatorami tworzącymi...
-
SPÓŁGŁOSKI ZWARTE
zob. SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-WYBUCHOWE
-
SPÓŁGŁOSKI Z REZONANSEM NOSOWYM
zob. SPÓŁGŁOSKI NOSOWE
-
SPÓŁGŁOSKI WIBRACYJNE
zob. SPÓŁGŁOSKI DRŻĄCE
-
SPÓŁGŁOSKI WARGOWO-ZĘBOWE
zob. SPÓLGŁOSKI LABIALNE
-
SPÓŁGŁOSKI WARGOWE
zob. SPÓLGŁOSKI LABIALNE
-
SPÓŁGŁOSKI UDERZENIOWE
/SPÓŁGŁOSKI JEDNOUDERZENIOWE/ ang. tap or flap consonants Określane są, z uwagi na brak odpowiedników terminologicznych w języku polskim, zgodnie z angielskim nazewnictwem jako tap i flap . Ze względu na iloczas zaliczane są do dźwięków chwilowych,...
-
SPÓŁGŁOSKI TRĄCE
zob. SPÓŁGŁOSKI SZCZELINOWE
-
SPÓŁGŁOSKI SZCZELINOWE
/SPÓŁGŁOSKI FRYKATYWNE, SPÓŁGŁOSKI TRĄCE, SPIRANTY/ Głoski właściwe (obstruenty), w trakcie artykulacji których powietrze napotyka na przeszkodę w postaci szczeliny między narządami mowy, w wyniku czego następuje tarcie powietrza. Tworzeniu szczeliny...
-
SPÓŁGŁOSKI PLOZYWNE
zob. SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-WYBUCHOWE
-
SPÓŁGŁOSKI NOSOWE
/SPÓŁGŁOSKI Z REZONANSEM NOSOWYM/ ang. nasal consonants Spółgłoski półotwarte, których wymowa polega na tym, że następuje zwarcie w różnych miejscach jamy ustnej lub pomiędzy nią a jamą gardłową i strumień powietrza przedostaje się na zewnątrz przez...
-
SPÓŁGŁOSKI LARYNGALNE
/SPÓŁGŁOSKI KRTANIOWE, SPÓŁGŁOSKI GLOTTALNE/ ang. laryngeal consonants , glottal consonants W przypadku głosek laryngalnych (łac. larynx ‘krtań’) głównym narządem artykulacji jest krtań i znajdujące się w niej fałdy głosowe, dlatego określa się je...
-
SPÓŁGŁOSKI LABIODENTALNE
zob. SPÓLGŁOSKI LABIALNE
-
SPÓŁGŁOSKI KRTANIOWE
zob. SPÓŁGŁOSKI LARYNGALNE
-
SPÓŁGŁOSKI JEDNOUDERZENIOWE
zob. SPÓŁGŁOSKI UDERZENIOWE
-
SPÓŁGŁOSKI GLOTTALNE
zob. SPÓŁGŁOSKI LARYNGALNE
-
SPÓŁGŁOSKI FRYKATYWNE
zob. SPÓŁGŁOSKI SZCZELINOWE
-
SPÓŁGŁOSKI EKSPLOZYWNE
zob. SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-WYBUCHOWE
-
SPÓŁGŁOSKI DWUWARGOWE
zob. SPÓLGŁOSKI LABIALNE
-
SPÓŁGŁOSKI DRŻĄCE
/SPÓŁGŁOSKI WIBRACYJNE, WIBRANTY/ ang. trill consonant Jedyna grupa głosek realizowanych z wykorzystaniem ponadkrtaniowych drgań narządów artykulacyjnych (języka, języczka lub warg). Wspólną cechą wszystkich tego typu dźwięków, pomimo istniejących...
-
SPÓŁGŁOSKI BILABIALNE
zob. SPÓLGŁOSKI LABIALNE
-
SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-WYBUCHOWE
/ SPÓŁGŁOSKI ZWARTE, SPÓŁGŁOSKI PLOZYWNE, SPÓŁGŁOSKI EKSPLOZYWNE / ang. stop consonants , plosive consonants Spółgłoski sklasyfikowane ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy (sposób artykulacji). Wielosegmentalna artykulacja spółgłosek...
-
SPÓŁGŁOSKA ZĘBOWA
zob. SPÓŁGŁOSKA DENTALNA
-
SPÓŁGŁOSKA TWARDA
Spółgłoska inna niż miękka (palatalna, środkowojęzykowa) i zmiękczona (spalatalizowana), w trakcie realizacji której dochodzi do powstania szczeliny lub zwarcia w innym miejscu niż obszar między środkowym grzbietem języka i podniebieniem twardym –...
-
SPÓŁGŁOSKA ŚRODKOWOJĘZYKOWA
zob. SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA
-
SPÓŁGŁOSKA PRZEDNIOJĘZYKOWO-ZĘBOWA
zob. SPÓŁGŁOSKA DENTALNA
-
SPÓŁGŁOSKA PALATALNA
zob. SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA
-
SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA
/SPÓŁGŁOSKA PALATALNA, SPÓŁGŁOSKA ŚRODKOWOJĘZYKOWA/ Spółgłoska, w trakcie artykulacji której dochodzi do szczeliny lub zwarcia między środkowym grzbietem języka i podniebieniem twardym (jest to jej główne miejsce artykulacji). Większość głosek miękkich...
-
SPÓŁGŁOSKA DENTALNA
/SPÓŁGŁOSKA ZĘBOWA, SPÓŁGŁOSKA PRZEDNIOJĘZYKOWO-ZĘBOWA/ Spółgłoska, której głównym miejscem artykulacji są zęby. W trakcie jej realizacji dochodzi do utworzenia szczeliny lub zwarcia (albo ich kombinacji) z udziałem górnych zębów i przedniej części...
-
SPÓŁGŁOSKA BEZDŹWIĘCZNA
Spółgłoska, w czasie artykulacji której nie dochodzi do drgania wiązadeł głosowych w krtani – wiązadła pozostają rozsunięte, nie tworząc przeszkody dla przepływającego między nimi swobodnie powietrza, które tym samym nie wprawia ich w ruch. Barwa...
-
SPÓLGŁOSKI LABIALNE
/SPÓŁGŁOSKI WARGOWE, SPÓŁGŁOSKI BILABIALNE, SPÓŁGŁOSKI DWUWARGOWE, SPÓŁGŁOSKI LABIODENTALNE, SPÓŁGŁOSKI WARGOWO-ZĘBOWE/ ang. labial consonants Spółgłoski wymawiane z udziałem jednej lub obu warg (łac. labium ‘warga’). Należą do nich spółgłoski...
-
SPOSTRZEGANIE
zob. GNOZJA
-
SPOSÓB ZAPOCZĄTKOWANIA DŹWIĘKU
zob. ATAK DŹWIĘKU
-
SPOSÓB WYMAWIANIA
zob. DYKCJA
-
SPOSÓB ARTYKULACJI GŁOSKI
zob. MODALNOŚĆ
-
SPIRANTYZACJA
ang. spirantization Proces fonetyczny zmieniający spółgłoski zwarto-wybuchowe w spółgłoski zwarto-szczelinowe lub szczelinowe. Przykładem spirantyzacji w historii języka polskiego są alternacje typu rąk : rączek (zwarto-wybuchowe [k] zmienia się w...
-
SPEKTRUM OBJAWÓW KLINICZNYCH ZWIĄZANYCH Z EKSPOZYCJĄ NA ALKOHOL W OKRESIE CIĄŻY
zob. FASD
-
SPECYFICZNE ZABURZENIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO
zob. SPECYFICZNE ZABURZENIE JĘZYKOWE
-
SPECYFICZNE ZABURZENIE JĘZYKOWE
/SLI, SPECYFICZNE ZABURZENIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO/ ang. specific language impairment Zaburzenie rozwoju mowy polegające na swoistych trudnościach w nabywaniu języka ojczystego, które wydają się pierwotne, niespowodowane żadnymi większymi zaburzeniami...
-
SPECYFICZNE ZABURZENIA CZYTANIA I PISANIA
zob. DYSLEKSJA ROZWOJOWA
-
SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU
zob. DYSLEKSJA ROZWOJOWA
-
SONANTYCZNOŚĆ
/UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH PRZY ARTYKULACJI GŁOSKI/ z łac . sonans, D. ~antis – dźwięczący Jeśli przyjąć za Danutą Ostaszewską i Jolantą Tambor (1997), że miękkość/twardość głosek to pochodna wobec miejsca artykulacji, gdyż „każda spółgłoska...
-
SŁUCHONIEMOTA RUCHOWA
zob. DYSLALIA CAŁKOWITA
-
SŁUCHONIEMOTA MOTORYCZNA
zob. DYSLALIA CAŁKOWITA
-
SŁUCHONIEMOTA
Zob. ALALIA
-
SŁUCHACZ
ang. listener /hearer/ pie. klu ‘słyszenie’; st.-germ. khauzjan ‘słyszeć’ Odbiorca w procesie komunikacji ustnej. Zadaniem słuchacza jest dekodowanie komunikatu w celu dotarcia do sensu wypowiedzi. Zgodnie z modelem przetwarzania informacji dekodowanie...
-
SŁUCH MOWNY
od rzeczownika mowa Zdolność odbioru dźwięków mowy, dla której istotne są: recepcja dźwięków (polegająca na dostrzeżeniu działania bodźca lub tego, że bodziec przestał działać, równoważna ze słyszeniem), rozróżnianie dźwięków (odnoszące się do...
-
SŁUCH FONOLOGICZNY
Zdolność odbioru (wyodrębniania oraz identyfikowania) elementów fonologicznie relewantnych w płaszczyźnie segmentalnej oraz suprasegmentalnej wypowiedzi, na podstawie ich cech dystynktywnych i delimitacyjnych. Na słuch fonologiczny składają się dwa...
-
SŁUCH FONETYCZNY
Zdolność odbioru informacji pozasystemowych płaszczyzny segmentalnej i suprasegmentalnej ciągu fonicznego (określone zjawiska fonetyczne, pozasystemowe w danym języku, mogą być konstytutywne dla innych języków). Słuch fonetyczny stanowi część słuchu...
-
SŁUCH FONEMOWY
od rzeczownika fonem Jeden z rodzajów słuchu fonologicznego (a szerzej – mownego), odnoszący się do podsystemu fonologicznego języka w jego wymiarze segmentalnym. Słuch fonemowy jest zdolnością odbioru dźwięków mowy dotyczącą ich struktury fonemowej, w...
-
SŁOWOTWÓRSTWO
/DERYWACJA/ ang. word formation , word-building , niem. Wortbildung , fr. formation des mots , ros. cловообразование pol. słow-o-twór-stwo (od słowo i tworzyć ) Dział wiedzy o języku będący częścią morfologii. Zajmuje się opisem budowy wyrazów i...
-
SŁOWOFORMA
zob. FORMA WYRAZOWA
-
SŁOWO KLUCZOWE
W informacji naukowej wyraz lub wyrażenie wybrane z tytułu lub tekstu dokumentu w celu najbardziej ogólnego scharakteryzowania jego treści. W wypadku automatycznego indeksowania dokumentu za słowa kluczowe uważa się te wyrazy, które najczęściej są...
-
SŁOWO
Termin współcześnie używany jako synonim wyrazu, natomiast w starej tradycji terminologicznej był to synonim czasownika. Wyraz jest najważniejszą obok zdania jednostką językową, która służy do przekazywania informacji za pomocą środków językowych. Jest...
-
SŁOWNIK UMYSŁOWY
zob. LEKSYKON UMYSŁOWY
-
SŁOWNICTWO FACHOWE
zob. TERMINOLOGIA
-
SŁABOSŁYSZĄCY
ang. hard-of-hearing, partially deaf Określenie osób z uszkodzeniami słuchu, u których odbiór mowy drogą słuchową jest możliwy, ale w istotnym stopniu ograniczony. Wprowadzone do powszechnego użycia na mocy rozporządzenia w sprawie kształcenia...
-
SLI
zob. SPECYFICZNE ZABURZENIE JĘZYKOWE
-
SKURCZ GŁOŚNI
/LARYNGOSPASMUS/ ang. laryngospasm , niem. Stimmritzenkrampf / Glottiskrampf , Laryngospasmus /, fr. laryngospasme , ros. Ларингоспазм ang. laryngospasm (z łac. larynx ‘krtań’, spasmus ‘skurcz’) Zwężenie szpary głośni w czasie fonacji Nagłe, odruchowe...
-
SKRÓCENIE TUŁOWIA
zob. ODRUCH GALANTA
-
SKŁADNIA
/SYNTAKTYKA/ ang. syntax , niem. Syntax , fr. syntaxe , ros. синтаксис pol. skład-nia (od składać ‘łączyć’) Dział gramatyki zajmujący się regułami łączenia wyrazów w jednostki językowe wyższego rzędu, jakimi są wypowiedzenia. To jednocześnie podsystem...
