-
SPÓŁGŁOSKI ZWARTO-WYBUCHOWE
/ SPÓŁGŁOSKI ZWARTE, SPÓŁGŁOSKI PLOZYWNE, SPÓŁGŁOSKI EKSPLOZYWNE / ang. stop consonants , plosive consonants Spółgłoski sklasyfikowane ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy (sposób artykulacji). Wielosegmentalna artykulacja spółgłosek...
-
SPÓŁGŁOSKA ZĘBOWA
zob. SPÓŁGŁOSKA DENTALNA
-
SPÓŁGŁOSKA TWARDA
Spółgłoska inna niż miękka (palatalna, środkowojęzykowa) i zmiękczona (spalatalizowana), w trakcie realizacji której dochodzi do powstania szczeliny lub zwarcia w innym miejscu niż obszar między środkowym grzbietem języka i podniebieniem twardym –...
-
SPÓŁGŁOSKA ŚRODKOWOJĘZYKOWA
zob. SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA
-
SPÓŁGŁOSKA PRZEDNIOJĘZYKOWO-ZĘBOWA
zob. SPÓŁGŁOSKA DENTALNA
-
SPÓŁGŁOSKA PALATALNA
zob. SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA
-
SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA
/SPÓŁGŁOSKA PALATALNA, SPÓŁGŁOSKA ŚRODKOWOJĘZYKOWA/ Spółgłoska, w trakcie artykulacji której dochodzi do szczeliny lub zwarcia między środkowym grzbietem języka i podniebieniem twardym (jest to jej główne miejsce artykulacji). Większość głosek miękkich...
-
SPÓŁGŁOSKA DENTALNA
/SPÓŁGŁOSKA ZĘBOWA, SPÓŁGŁOSKA PRZEDNIOJĘZYKOWO-ZĘBOWA/ Spółgłoska, której głównym miejscem artykulacji są zęby. W trakcie jej realizacji dochodzi do utworzenia szczeliny lub zwarcia (albo ich kombinacji) z udziałem górnych zębów i przedniej części...
-
SPÓŁGŁOSKA BEZDŹWIĘCZNA
Spółgłoska, w czasie artykulacji której nie dochodzi do drgania wiązadeł głosowych w krtani – wiązadła pozostają rozsunięte, nie tworząc przeszkody dla przepływającego między nimi swobodnie powietrza, które tym samym nie wprawia ich w ruch. Barwa...
-
SPÓLGŁOSKI LABIALNE
/SPÓŁGŁOSKI WARGOWE, SPÓŁGŁOSKI BILABIALNE, SPÓŁGŁOSKI DWUWARGOWE, SPÓŁGŁOSKI LABIODENTALNE, SPÓŁGŁOSKI WARGOWO-ZĘBOWE/ ang. labial consonants Spółgłoski wymawiane z udziałem jednej lub obu warg (łac. labium ‘warga’). Należą do nich spółgłoski...
-
SPOSTRZEGANIE
zob. GNOZJA
-
SPOSÓB ZAPOCZĄTKOWANIA DŹWIĘKU
zob. ATAK DŹWIĘKU
-
SPOSÓB WYMAWIANIA
zob. DYKCJA
-
SPOSÓB ARTYKULACJI GŁOSKI
zob. MODALNOŚĆ
-
SPIRANTYZACJA
ang. spirantization Proces fonetyczny zmieniający spółgłoski zwarto-wybuchowe w spółgłoski zwarto-szczelinowe lub szczelinowe. Przykładem spirantyzacji w historii języka polskiego są alternacje typu rąk : rączek (zwarto-wybuchowe [k] zmienia się w...
-
SPEKTRUM OBJAWÓW KLINICZNYCH ZWIĄZANYCH Z EKSPOZYCJĄ NA ALKOHOL W OKRESIE CIĄŻY
zob. FASD
-
SPECYFICZNE ZABURZENIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO
zob. SPECYFICZNE ZABURZENIE JĘZYKOWE
-
SPECYFICZNE ZABURZENIE JĘZYKOWE
/SLI, SPECYFICZNE ZABURZENIE ROZWOJU JĘZYKOWEGO/ ang. specific language impairment Zaburzenie rozwoju mowy polegające na swoistych trudnościach w nabywaniu języka ojczystego, które wydają się pierwotne, niespowodowane żadnymi większymi zaburzeniami...
-
SPECYFICZNE ZABURZENIA CZYTANIA I PISANIA
zob. DYSLEKSJA ROZWOJOWA
-
SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU
zob. DYSLEKSJA ROZWOJOWA
-
SONANTYCZNOŚĆ
/UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH PRZY ARTYKULACJI GŁOSKI/ z łac . sonans, D. ~antis – dźwięczący Jeśli przyjąć za Danutą Ostaszewską i Jolantą Tambor (1997), że miękkość/twardość głosek to pochodna wobec miejsca artykulacji, gdyż „każda spółgłoska...
-
SŁUCHONIEMOTA RUCHOWA
zob. DYSLALIA CAŁKOWITA
-
SŁUCHONIEMOTA MOTORYCZNA
zob. DYSLALIA CAŁKOWITA
-
SŁUCHONIEMOTA
Zob. ALALIA
-
SŁUCHACZ
ang. listener /hearer/ pie. klu ‘słyszenie’; st.-germ. khauzjan ‘słyszeć’ Odbiorca w procesie komunikacji ustnej. Zadaniem słuchacza jest dekodowanie komunikatu w celu dotarcia do sensu wypowiedzi. Zgodnie z modelem przetwarzania informacji dekodowanie...
-
SŁUCH MOWNY
od rzeczownika mowa Zdolność odbioru dźwięków mowy, dla której istotne są: recepcja dźwięków (polegająca na dostrzeżeniu działania bodźca lub tego, że bodziec przestał działać, równoważna ze słyszeniem), rozróżnianie dźwięków (odnoszące się do...
-
SŁUCH FONOLOGICZNY
Zdolność odbioru (wyodrębniania oraz identyfikowania) elementów fonologicznie relewantnych w płaszczyźnie segmentalnej oraz suprasegmentalnej wypowiedzi, na podstawie ich cech dystynktywnych i delimitacyjnych. Na słuch fonologiczny składają się dwa...
-
SŁUCH FONETYCZNY
Zdolność odbioru informacji pozasystemowych płaszczyzny segmentalnej i suprasegmentalnej ciągu fonicznego (określone zjawiska fonetyczne, pozasystemowe w danym języku, mogą być konstytutywne dla innych języków). Słuch fonetyczny stanowi część słuchu...
-
SŁUCH FONEMOWY
od rzeczownika fonem Jeden z rodzajów słuchu fonologicznego (a szerzej – mownego), odnoszący się do podsystemu fonologicznego języka w jego wymiarze segmentalnym. Słuch fonemowy jest zdolnością odbioru dźwięków mowy dotyczącą ich struktury fonemowej, w...
-
SŁOWOTWÓRSTWO
/DERYWACJA/ ang. word formation , word-building , niem. Wortbildung , fr. formation des mots , ros. cловообразование pol. słow-o-twór-stwo (od słowo i tworzyć ) Dział wiedzy o języku będący częścią morfologii. Zajmuje się opisem budowy wyrazów i...
-
SŁOWOFORMA
zob. FORMA WYRAZOWA
-
SŁOWO KLUCZOWE
W informacji naukowej wyraz lub wyrażenie wybrane z tytułu lub tekstu dokumentu w celu najbardziej ogólnego scharakteryzowania jego treści. W wypadku automatycznego indeksowania dokumentu za słowa kluczowe uważa się te wyrazy, które najczęściej są...
-
SŁOWO
Termin współcześnie używany jako synonim wyrazu, natomiast w starej tradycji terminologicznej był to synonim czasownika. Wyraz jest najważniejszą obok zdania jednostką językową, która służy do przekazywania informacji za pomocą środków językowych. Jest...
-
SŁOWNIK UMYSŁOWY
zob. LEKSYKON UMYSŁOWY
-
SŁOWNICTWO FACHOWE
zob. TERMINOLOGIA
-
SŁABOSŁYSZĄCY
ang. hard-of-hearing, partially deaf Określenie osób z uszkodzeniami słuchu, u których odbiór mowy drogą słuchową jest możliwy, ale w istotnym stopniu ograniczony. Wprowadzone do powszechnego użycia na mocy rozporządzenia w sprawie kształcenia...
-
SLI
zob. SPECYFICZNE ZABURZENIE JĘZYKOWE
-
SKURCZ GŁOŚNI
/LARYNGOSPASMUS/ ang. laryngospasm , niem. Stimmritzenkrampf / Glottiskrampf , Laryngospasmus /, fr. laryngospasme , ros. Ларингоспазм ang. laryngospasm (z łac. larynx ‘krtań’, spasmus ‘skurcz’) Zwężenie szpary głośni w czasie fonacji Nagłe, odruchowe...
-
SKRÓCENIE TUŁOWIA
zob. ODRUCH GALANTA
-
SKŁADNIA
/SYNTAKTYKA/ ang. syntax , niem. Syntax , fr. syntaxe , ros. синтаксис pol. skład-nia (od składać ‘łączyć’) Dział gramatyki zajmujący się regułami łączenia wyrazów w jednostki językowe wyższego rzędu, jakimi są wypowiedzenia. To jednocześnie podsystem...
-
SKALA DYZARTRII. WERSJA DLA DZIECI
Logopedyczna technika diagnostyczna opracowana przez Urszulę Mirecką i Katarzynę Gustaw, przeznaczona do badania osób w wieku 6-15 lat, u których podejrzewa się lub stwierdza występowanie dyzartrii. Jest narzędziem pomocnym w określaniu rodzaju i...
-
SJÖGRENA–LARSSONA ZESPÓŁ
/ZESPÓŁ RUDA/ ang. Sjögren–Larsson syndrome / Rud's syndrome /, niem. Sjögren – Larsson Syndrom , fr. syndrome de Sjögren–Larsson , ros. синдром Шегрена–Ларсона Zespół Sjögrena–Larssona, rybia łuska Rzadka choroba genetyczna z grupy rybiej łuski,...
-
SJÖGRENA ZESPÓŁ
/ CHOROBA MIKULICZA-RADECKIEGO/ ang. Sjögren's syndrome / Mikulicz disease , Sicca syndrome /, niem. Sjögren-Syndrom / Sicca-Syndrome /, fr. syndrome de Sjögren / syndrome de Gougerot-Sjögren /, ros. Синдро ́ м Шегре ́ на Choroba autoimmunologiczna o...
-
SIGMATISMUS STRIDENS
zob. SEPLENIENIE ŚWISZCZĄCE
-
SIAKANIE
zob. JABŁONKOWANIE
-
SERWER
zob. KOMPUTER
-
SEPLENIENIE WARGOWO-ZĘBOWE
/sygmatyzm labiodentalny/ ang. labiodental sigmatism , niem. Sigmatismus labio-dentalis , fr. sigmatisme labiodental , ros. сигматизм губно-зубной , сигматизм лабиодентальный łac. sigmatismus labio-dentalis Rodzaj sygmatyzmu właściwego, który może...
-
SEPLENIENIE ŚWISZCZĄCE
/SYGMATYZM ŚWISZCZĄCY, SIGMATISMUS STRIDENS / ang. sigmatism strident , niem. Sigmatismus stridens , ros. сигматизм свистящий , свистящая шепелявость łac. sigmatismus stridens Rodzaj sygmatyzmu właściwego, częściej dotyczy szeregów syczącego i...
-
SEPLENIENIE ŚRÓDZĘBNE
zob. SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE
-
SEPLENIENIE PRZYZĘBOWE
/sygmatyzm addentalny, seplenienie dozębne, seplenienie przyzębne, seplenienie dentalne/ ang. addental sigmatism fr. sigmatisme addental, niem. Sigmatismus addentalis, ros. сигматизм адденталъный , призубная шепелявость łac. sigmatismus addentalis...
-
SEPLENIENIE PRZYZĘBNE
zob. SEPLENIENIE PRZYZĘBOWE
-
SEPLENIENIE NOSOWE
/ sygmatyzm nosowy/ ang. sigmatism nasal , niem. Sigmatismus nasalis , fr. sigmatisme nasal , ros. сигматизм назальный , носовая шепелявость łac. sigmatismus nasalis Rodzaj sygmatyzmu właściwego, który może dotyczyć wszystkich głosek dentalizowanych....
-
SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE
/ sygmatyzm interdentalny, seplenienie śródzębne/ ang. interdental sigmatism , niem. Sigmatismus interdentalis , fr. sigmatisme interdental , ros. сигматизм интердентальный , межзубная шепелявость łac. sigmatismus interdentalis Rodzaj sygmatyzmu...
-
SEPLENIENIE KRTANIOWE
/sygmatyzm laryngalny/ ang. laryngeal sigmatism , niem. Sigmatismus laryngealis , fr. sigmatisme latéral , ros. сигматизм гортанный łac. sigmatismus laryngealis Rzadko spotykany rodzaj sygmatyzmu właściwego, który może dotyczyć wszystkich głosek...
-
SEPLENIENIE DOZĘBNE
zob. SEPLENIENIE PRZYZĘBOWE
-
SEPLENIENIE DENTALNE
zob. SEPLENIENIE PRZYZĘBOWE
-
SEPLENIENIE BOCZNE
/sygmatyzm lateralny/ ang. lateral sigmatism , niem. Sigmatismus lateralis , fr. sigmatisme latéral , ros. сигматизм боковой , шепелявость латеральный łac. sigmatismus lateralis Rodzaj sygmatyzmu właściwego, który może dotyczyć wszystkich głosek...
-
SEPLENIENIE
/sygmatyzm/ ang. sigmatism , lisp , niem. Sigmatismus , Lispeln , Schetismus , fr. sigmatisme , zozotement , ros. сигматизм , шепелявость łac. sigmatismus (od grec. σ /sigma/ ‘litera s ’) Zaburzenie mowy polegające na niewłaściwej artykulacji głosek...
-
SEKWENCJA PIERRE’A ROBINA
ang. Pierre Robin syndrome, Pierre Robin sequence, Robin's anomaly Nazwa sekwencji pochodzi od imienia i nazwiska lekarza – Pierre’a Robina – który opisał ją po raz pierwszy. Sekwencja wad wrodzonych twarzoczaszki wiążąca się z niedorozwojem struktur I...
-
SCHWA
zob. SAMOGŁOSKA NEUTRALNA
-
SCENY WSPÓLNEJ UWAGI
zob. EPIZODY WSPÓLNEGO ZAANGAŻOWANIA
-
SAMOISTNE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY (SORM)
/PROSTE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY, ALALIA PROLONGATA, WYCINKOWE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY, OPÓŹNIONY ROZKWIT MOWY, OPÓŹNIONE ROZPOCZĘCIE MOWY, OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY CZYNNEJ, OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY, ZAKŁÓCENIE ROZWOJU MOWY/ ang. late bloomers Zjawisko...
-
SAMOGŁOSKI ZAOKRĄGLONE
/SAMOGŁOSKI LABIALIZOWANE/ ang. rounded vowels Wymowie samogłosek zaokrąglonych towarzyszy zbliżenie oraz wysunięcie do przodu warg, co określane jest również jako labializacja (łac . labia – wargi). Opisana konfiguracja warg bywa dodatkowo dzielona w...
-
SAMOGŁOSKI ZAMKNIĘTE
/SAMOGŁOSKI PRZYMKNIĘTE, SAMOGŁOSKI ŚCIEŚNIONE, SAMOGŁOSKI POCHYLONE/ ang. raised vowels Samogłoski zamknięte (ścieśnione) pojawiły się w języku polskim w pierwszej połowie XVI wieku jako kontynuanty dawnych samogłosek długich, jeszcze przed zanikiem...
-
SAMOGŁOSKI TYLNE
/SAMOGŁOSKI CIEMNE/ ang. back vowels Artykulację samogłosek tylnych wyróżnia przesunięcie i maksymalne wzniesienie masy języka ku tyłowi jamy ustnej, co skutkuje zwężeniem kanału głosowego w okolicach podniebienia miękkiego. Środkowa i przednia części...
-
SAMOGŁOSKI ŚCIEŚNIONE
zob. SAMOGŁOSKI ZAMKNIĘTE
-
SAMOGŁOSKI PRZYMKNIĘTE
zob. SAMOGŁOSKI ZAMKNIĘTE
-
SAMOGŁOSKI PRZEDNIE
/SAMOGŁOSKI JASNE, PALATALNE/ ang. front vowels Ich artykulacja charakteryzuje się przesunięciem masy języka ku przodowi, co skutkuje zwężeniem kanału głosowego w tej części jamy ustnej. Środkowa część języka jest wysklepiona w kierunku przedniej...
-
SAMOGŁOSKI PODSTAWOWE
ang. cardinal vowels Oryginalny opis artykulacji samogłosek Daniela Jonesa dzieli je na samogłoski podstawowe pierwotne (ang. Primary Cardinal Vowels ) i, dodane później, samogłoski podstawowe wtórne (ang. Secondary Cardinal Vowels ). Jonesonowski...
-
SAMOGŁOSKI POCHYLONE
zob. SAMOGŁOSKI ZAMKNIĘTE
-
SAMOGŁOSKI PŁASKIE
/SAMOGŁOSKI NIEZAOKRĄGLONE/ ang. spread vowels Samogłoski, podczas wymawiania których wargi przyjmują kształt spłaszczony. W fonetyce ze względu na konfigurację warg tradycyjnie wyróżnia się trzy typy samogłosek: płaskie (spłaszczone), obojętne...
-
SAMOGŁOSKI PALATALNE
zob. SAMOGŁOSKI PRZEDNIE
-
SAMOGŁOSKI NOSOWE WTÓRNE
Samogłoski [ą, i , y , u , , ę], które są uwarunkowanymi kontekstowo wariantami wymowy śródgłosowych połączeń wyrazowych o strukturze: samogłoska (V) + spółgłoska nosowa (N) + spółgłoska szczelinowa (S), występujących w wyrazach obcego...
-
SAMOGŁOSKI NOSOWE
ang. nasal vowels , niem. nasale Vokalen , fr. voies nasales , ros. носовые гласные Samogłoski wymawiane zarówno z udziałem jamy ustnej, jak i nosowej. Podczas artykulacji samogłosek nosowych powietrze wydychane z płuc przepływa przez tchawicę, krtań,...
-
SAMOGŁOSKI NISKIE
ang. low vowels Samogłoski niskie (obok średnich i wysokich) wyróżnia się ze względu na ruchy języka w płaszczyźnie pionowej. W języku polskim samogłoską niską jest [a] (podczas jej wymowy język znajduje się w położeniu niskim, na dnie jamy ustnej). W...
-
SAMOGŁOSKI NIEZAOKRĄGLONE
zob. SAMOGŁOSKI PŁASKIE
-
SAMOGŁOSKI LABIOWELARNE
ang. labio-velar vowels Artykułowane są przy jednoczesnym zaokrągleniu i wysunięciu warg (łac. labia ) oraz przesuwaniu się i unoszeniu tylnej części języka ku podniebieniu miękkiemu (łac. velum ). Omawiane położenie narządów mowy nazywane jest...
-
SAMOGŁOSKI LABIALIZOWANE
zob. SAMOGŁOSKI ZAOKRĄGLONE
-
SAMOGŁOSKI JASNE
zob. SAMOGŁOSKI PRZEDNIE
-
SAMOGŁOSKI CIEMNE
zob. SAMOGŁOSKI TYLNE
-
SAMOGŁOSKI
/WOKOIDY/ ang. vowels Zgodnie z postulatem Kennetha Lee Pike’a z 1962 roku samogłoskami nazywa się te dźwięki mowy, które można wyodrębnić w oparciu o kryterium funkcjonalne, gdyż w odróżnieniu od spółgłosek tworzą sylaby. Wydzielanie ich na podstawie...
-
SAMOGŁOSKA NEUTRALNA
/SCHWA/ ang. neutral vowel Samogłoskę tę cechuje neutralne położenie narządów artykulacyjnych podczas jej wymawiania. Realizowana jest przy swobodnym, obojętnym układzie warg, które są niezaokrąglone. Ze względu na wielkość otworu wargowego określana...
-
SAŁATKA SŁOWNA
zob. ŻARGON AFATYCZNY
-
RZEKOMY BŁĄD ORTOGRAFICZNY
ang. (apparent) spelling error grec. orthós ‘prawidłowy’, grápho ‘piszę’ Pojedynczych liter – gdy zniekształcenia formy liter, nieprawidłowości w zespoleniu ich elementów składowych oraz zakłócenia proporcji elementów strukturalnych litery skutkują...
-
RYTMIKA
grec. rhythmikos ‘dotyczący rytmu’ Termin używany do oznaczenia: nauki o rytmie, całokształtu przebiegu rytmicznego w utworze muzycznym, nauki wyrabiającej poczucie rytmu, opartej na ruchowych ćwiczeniach gimnastyczno-tanecznych. W logopedii...
-
RYTM MOWY
Jedna z cech prozodycznych. Jest to charakterystyczny przebieg dźwięków w czasie. Aby elementy wypowiedzi (głoski, sylaby, wyrazy, zdania) były prawidłowo zrozumiane przez odbiorcę, muszą następować w określonym rytmie, z zastosowaniem określonych...
-
RYTM
grec. rhythmos ‘miarowy przebieg’ Pojęcie to funkcjonuje w logopedii zarówno w znaczeniu medycznym, jak i muzycznym. Rytm w medycynie jest rozpatrywany m.in. jako rytm biologiczny, czyli powszechnie występujące periodyczne nasilanie się i zmniejszanie...
-
RYNOLALIA ZAMKNIĘTA
zob. NOSOWANIE ZAMKNIĘTE
-
RYNOLALIA OTWARTA
zob. NOSOWANIE OTWARTE
-
RYNOLALIA
zob. NOSOWANIE
-
RYNIZM
zob. NOSOWANIE
-
RUCHY DOWOLNE
zob. PRAKSJA
-
RUCH ROZWIJAJĄCY
zob. METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE
-
ROZZIEW
zob. HIATUS
-
ROZWÓJ MOWY U OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
Upośledzenie umysłowe występuje u 1–3% ogólnej populacji. Ogromne zróżnicowanie tej grupy (m.in. etiologiczne, poziomu funkcjonowania, warunków rozwoju i stymulacji) utrudnia opis rozwoju tak istotnej funkcji, jaką jest mowa. Tym niemniej stwierdza...
-
ROZUMIENIE WYPOWIEDZI USTNYCH
zob. ROZUMIENIE MOWY
-
ROZUMIENIE MOWY
/ROZUMIENIE WYPOWIEDZI USTNYCH, INTERPRETACJA TEKSTU MÓWIONEGO, DEKODOWANIE KOMUNIKATU/ ang. listening comprehension /understanding utterances, decoding/ Jedna z czterech podstawowych (obok mówienia, czytania i pisania) sprawności językowych...
-
ROZUMIENIE
ang. understanding /comprehension/ pie. ndhero ‘niżej’, sta ‘stać’; łac. praeda ‘łup, zdobycz’ Podstawowe pojęcie hermeneutyki, którego znaczenie zmieniało się wraz z rozwojem tej dyscypliny filozoficznej. Problematyka hermeneutyczna związana była...
-
ROZSZCZEPIENIE WARGI I WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO
zob. ROZSZCZEP PODNIEBIENIA PIERWOTNEGO , ROZSZCZEP WARGI I WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO
-
ROZSZCZEPIENIE WARGI
zob. ROZSZCZEP WARGI
