Logopedyczna technika diagnostyczna opracowana przez Urszulę Mirecką i Katarzynę Gustaw, przeznaczona do badania osób w wieku 6-15 lat, u których podejrzewa się lub stwierdza występowanie dyzartrii. Jest narzędziem pomocnym w określaniu rodzaju i głębokości dysfunkcji oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, a także w ocenie zjawisk występujących na płaszczyźnie segmentalnej i suprasegmentalnej wypowiedzi. Wyniki badań przeprowadzonych za jej pomocą mogą być wykorzystane, obok innych danych (głównie neurologicznych), do zidentyfikowania typu klinicznego dyzartrii oraz programowania terapii. Opracowana została na podstawie badań przeprowadzonych w ramach projektu zatytułowanego „Dyzartria w mózgowym porażeniu dziecięcym. Eksperymentalna Skala dyzartrii jako technika diagnostyczna pomocna w określaniu specyfiki zaburzeń mowy w mpd.” (projekt 2H01D01322 finansowany przez Komitet Badań Naukowych, realizowany w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, w latach 2002-2004). Należy do skal percepcyjnych, diagnosta bowiem podczas badania pacjenta (oceniając zjawiska fonetyczne i obserwując sposób wykonania zadań angażujących aparat oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny) korzysta ze swych zmysłów: słuchu i wzroku.
Skala dyzartrii. Wersja dla dzieci składa się z 70 zadań należących do 9 sfer:
I. Samoocena. Sfera pierwsza dotyczy takich aspektów, jak zrozumiałość wypowiedzi własnych pacjenta, jego męczliwość podczas mówienia, kłopoty z oddychaniem i trudności głosowe, które poznajemy z perspektywy osoby badanej.
II. Zrozumiałość. W sferze drugiej oceniana jest zrozumiałość wymowy w wyrazach i zdaniach powtarzanych przez pacjenta po badającym oraz zrozumiałość wypowiedzi swobodnych pacjenta.
III. Artykulacja. Zadania sfery trzeciej służą do wychwycenia trudności w wymowie samogłosek, spółgłosek i grup spółgłoskowych w wyrazach oraz problemów z realizacją struktury fonetycznej wyrazów wielosylabowych powtarzanych przez badanego. Nieprawidłowości fonetyczne płaszczyzny segmentalnej rejestrowane są także w próbach polegających na powtarzaniu zdań oraz w wypowiedziach swobodnych pacjenta.
IV. Rezonans. Sfera czwarta dotyczy nieprawidłowości rezonansu nosowego w wyrazach i zdaniach powtarzanych przez pacjenta oraz w jego wypowiedziach swobodnych.
V. Prozodia. W zadaniach sfery piątej badana jest zdolność do naśladowania intonacji i różnych wzorców akcentowania w zdaniach, realizacja aspektów rytmicznych mowy, jej tempo, zdolność do przyspieszania i zwalniania tempa mówienia, długość fraz w zdaniach i wypowiedziach swobodnych oraz synchronizacja oddychania, fonacji i artykulacji.
VI. Fonacja. Sfera szósta obejmuje zadania badające nastawienie głosowe, czas fonacji, natężenie głosu podczas mówienia, zdolność do zwiększania i zmniejszania głośności, wysokość głosu oraz zdolność do jego podwyższania i obniżania, a także jakość głosu.
VII. Oddychanie. W sferze siódmej określamy typ i rytm oddychania w spoczynku oraz podczas mówienia, oceniamy także długość fazy wydechu.
VIII. Ruchy naprzemienne. Sfera ósma pozwala ocenić diadochokinezę w obrębie aparatu artykulacyjnego. Próby ruchów naprzemiennych obejmują ruchy żuchwy w płaszczyźnie pionowej oraz warg i języka w płaszczyźnie poziomej i pionowej, wykonywane jako ćwiczenia motoryczne oraz występujące przy artykułowaniu skontrastowanych pod względem wymawianiowym głosek i sylab.
IX. Stan funkcjonalny mięśni aparatu artykulacyjnego. Zadania sfery dziewiątej dostarczają informacji o pracy mięśni warg, języka, podniebienia miękkiego i gardła, poziomu napięcia warg i języka, symetrii mięśni twarzy; notowane jest występowanie ruchów mimowolnych.
Ocena zadań na 5-stopniowej skali umożliwia określenie nasilenia dysfunkcji w pracy aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego podczas prób eksperymentalnych oraz zaburzeń manifestujących się w warstwie fonicznej wypowiedzi. Badający podaje także informacje opisowe dotyczące sposobu wykonania przez badanego poszczególnych zadań. Dokonanie adekwatnej oceny, zarówno ilościowej (punktowej) jak i jakościowej (polegającej na wskazaniu zjawisk patologicznych), zależne jest od wiedzy i doświadczenia klinicznego logopedy, z tego też względu Skalę dyzartrii zaliczyć można do skal subiektywnych; zobiektywizowaniu badania służą zawarte w instrukcji informacje dotyczące sposobu przeprowadzenia poszczególnych prób i kryteria ich oceniania. Szczegółowa diagnoza funkcjonowania pacjenta w badanych sferach pozwala na zbudowanie ramowego programu terapii i wyznaczenie hierarchii celów terapeutycznych, może także stanowić bazę do generowania pomysłów dotyczących ćwiczeń rozwijających zaburzone funkcje.
Literatura:
U. Mirecka, K. Gustaw: Dyzartria w mózgowym porażeniu dziecięcym. Eksperymentalna Skala dyzartrii jako technika diagnostyczna pomocna w określaniu specyfiki zaburzeń mowy w mpd., „Logopedia” 2005, t. 34, s. 273–289.
U. Mirecka, K. Gustaw: Skala dyzartrii. Wersja dla dzieci, Wrocław 2006.
U. Mirecka: Programowanie terapii logopedycznej w przypadkach dyzartrii w mózgowym porażeniu dziecięcym, „Forum Logopedyczne” 2012, nr 20, s. 236–242.
