/SAMOGŁOSKI LABIALIZOWANE/
ang. rounded vowels
Wymowie samogłosek zaokrąglonych towarzyszy zbliżenie oraz wysunięcie do przodu warg, co określane jest również jako labializacja (łac. labia – wargi). Opisana konfiguracja warg bywa dodatkowo dzielona w fonetyce na zaokrąglenie przymknięte i zaokrąglenie otwarte. Pierwsze z wymienionych polega na ściągnięciu warg w płaszczyźnie horyzontalnej lub na jednoczesnym ściągnięciu ich w dwóch płaszczyznach, horyzontalnej i wertykalnej. Zaokrąglenie otwarte obejmuje ściągnięcie warg w płaszczyźnie horyzontalnej z jednoczesnym rozciągnięciem w płaszczyźnie wertykalnej. Zamieszczony poniżej schemat ilustruje położenie w czworoboku samogłoskowym samogłosek zaokrąglonych oraz odpowiadające im symbole.
Ryc. 1. Samogłoski zaokrąglone w czworoboku samogłoskowym. Źródło: J. Laver 1994, s. 280.
Samogłoski przymknięte (przednia [y], środkowa [ʉ] i tylna [u]) oraz półprzymknięte (przednia [ø] i tylna [o]) są realizowane z przymkniętym zaokrągleniem warg. Artykulacji samogłosek półotwartych (przedniej [œ] i tylnej [ɔ]) oraz otwartych (przedniej [ɶ] i tylnej [ɒ]) towarzyszy otwarte zaokrąglenie warg.
W języku polskim zaokrąglone są tylko samogłoski tylne, przy czym większe (przymknięte) zaokrąglenie warg odpowiada samogłosce [u], mniejsze (otwarte) samogłosce [ɔ]. Zaokrąglanie warg, mające wpływ na wydłużenie toru głosowego, akustycznie jest związane z obniżeniem częstotliwości formantowych samogłosek.
W językach innych niż polski, takich jak francuski czy niemiecki, występują zarówno tylne, jak i przednie samogłoski zaokrąglone.
Literatura:
Handbook of the International Phonetic Association. A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet, Cambridge 1999.
J. Laver: Principles of phonetics, Cambridge 1994.
B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Warszawa 1980.
