ang. initial stress
łac. accentus ‘przycisk, ton, akcent’, initium ‘początek’
Rodzaj akcentu wyrazowego polegający na uwydatnieniu pierwszej sylaby wyrazu lub zestroju akcentowego. Może być akcentem głównym, gramatycznym (np. w języku czeskim, słowackim, w Polsce w gwarach na terenach sąsiadujących z Czechami i Słowacją). Gramatyczny akcent inicjalny pełni funkcje delimitacyjne, wskazując początek wyrazu.
Akcent inicjalny występuje w dłuższych wyrazach (np. lokomotywa, inteligencja) jako akcent poboczny, służąc rytmizacji mowy. Jego realizacja może być także związana z wartościowaniem znaczenia elementów w obrębie struktury semantycznej wypowiedzi, wyrażającym się w dążności do uwydatniania przez nadawcę wyrazu bądź grupy wyrazów najważniejszych w wypowiedzeniu.
Tendencja do nadużywania akcentu inicjalnego w funkcji ekspresywnej (charakterystyczna np. dla stylu niektórych przemówień) osłabia wyrazistość znaczeniową wypowiedzi oraz jej walory estetyczne.
Zob. także: AKCENT, AKCENT GŁÓWNY, AKCENT OKSYTONICZNY, AKCENT PAROKSYTONICZNY, AKCENT POBOCZNY, AKCENT PROPAROKSYTONICZNY, ZESTRÓJ AKCENTOWY PRYMARNY, AKCENT EMOCJONALNY, AKCENT LOGICZNY, AKCENT RETORYCZNY, AKCENT SYMBOLICZNY, ATONA, DYSRYTMIA, WYRAZY ORTOTONICZNE, ZESTRÓJ AKCENTOWY
Literatura:
M. Dłuska: Prozodia języka polskiego, Warszawa 1976.
L. Dukiewicz: Fonetyka, [w]: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 7–103.
W. Mańczak: Enklityki i proklityki w języku polskim, „Język Polski” 1952, z. XXXII, s. 15–24.
I. Sawicka: Fonologia, [w]: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 105–195.
M. Steffen-Batogowa: Struktura akcentowa języka polskiego, Warszawa–Poznań 2000.
