ang. paroxytone
grec. paroksytonon – w gramatyce greckiej wyraz z akcentem akutowym na przedostatniej sylabie
Rodzaj akcentu wyrazowego polegający na uwydatnieniu przedostatniej sylaby wyrazu lub zestroju akcentowego. W języku polskim funkcjonuje jako akcent gramatyczny, systemowy. Paroksytoneza charakteryzuje większość wyrazów języka polskiego. Istnieją od niej nieliczne wyjątki w postaci akcentu inicjalnego, proparoksytonicznego i oksytonicznego.
W wyniku procesu rozwojowego języka, polegającego na dążeniu do ujednolicenia form, zniesienia wyjątków w celu ustabilizowania akcentu wyrazowego, obserwuje się tendencję do obejmowania paroksytonezą form tradycyjnie realizowanych z akcentem innym niż paroksytoniczny, w szczególności z akcentem proparoksytonicznym. Realizacje takie uznaje się za niepoprawne, w szczególności na poziomie wzorcowej normy akcentowej, związanej z wymową oficjalną, staranną.
Zob. także: AKCENT, AKCENT GŁÓWNY, AKCENT INICJALNY, AKCENT OKSYTONICZNY, AKCENT POBOCZNY, AKCENT PROPAROKSYTONICZNY, WYRAZY ATONICZNE, WYRAZY ORTOTONICZNE, ZESTRÓJ AKCENTOWY
Literatura:
T. Karpowicz: Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa 2009.
Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2012.
I. Sawicka: Fonologia, [w]: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 105–195.
M. Steffen-Batogowa: Struktura akcentowa języka polskiego, Warszawa–Poznań 2000.
