ang. oxytone
grec. oksýtonon – w gramatyce greckiej wyraz z akcentem akutowym na ostatniej sylabie, od oksýtonos ‘przenikliwy, przeraźliwy dźwięk’
Rodzaj akcentu wyrazowego polegający na uwydatnieniu ostatniej sylaby wyrazu lub zestroju akcentowego. Jako akcent gramatyczny funkcjonuje na przykład w języku francuskim i perskim.
W języku polskim akcent oksytoniczny występuje w kilku grupach wyrazów:
-
wyrazach pochodzących z języka obcego, w którym funkcjonuje akcent oksytoniczny stały (np. fr. va banque, purée, winegret, à propos, foyer, jury, dossier, decoupage, menu),
- wyrazach pochodzenia obcego, zapożyczonych z języka, w którym funkcjonuje akcent oksytoniczny w danej formie wyrazowej, która jest zapożyczana (np. ros. apiat’),
- skrótowcach literowych, np. BHP (be-ha-pe), PKP (pe-ka-pe), cdn. (ce-de-en), itp. (i-te-pe), niektórych grupowcach, np. Pafawag (pa-fa-wag) i skrótowcach mieszanych, np. PZMot (pe-zet-mot), SGPiS (es-gie-pis),
- wyrażeniach z formantami arcy-, eks-, wice-, super- utworzonymi od wyrazów jednosylabowych (np. arcymistrz, eksmąż, wiceszef, superszpieg),
- wyrazach nacechowanych ekspresywnie (np. apsik, ojej, akurat, ahoj), rozkazach (np. baczność).
Zob. także: AKCENT, AKCENT GŁÓWNY, AKCENT INICJALNY, AKCENT PAROKSYTONICZNY, AKCENT POBOCZNY, AKCENT PROPAROKSYTONICZNY, ZESTRÓJ AKCENTOWY PRYMARNY, AKCENT EMOCJONALNY, AKCENT LOGICZNY, AKCENT RETORYCZNY, AKCENT SYMBOLICZNY, ATONA, DYSRYTMIA, WYRAZY ORTOTONICZNE, ZESTRÓJ AKCENTOWY
Literatura:
M. Dłuska: Prozodia języka polskiego, Warszawa 1976.
L. Dukiewicz: Fonetyka, [w]: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 7–103.
T. Karpowicz: Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa 2009.
I. Sawicka: Fonologia, [w]: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 105–195.
