/ANARTRIA CZYSTA, ANARTRIA SAMOISTNA, BRAK ARTYKULACJI, AFAZJA RUCHOWA CZYSTA, DYSLALIA CENTRALNA/
ang. at adult anarthria (inarticulateness)
grec. anarthria ‘brak artykulacji’
Postlingwalne zaburzenie komunikacji językowej występujące na poziomie wykonawczego ruchowego mechanizmu mowy, wywołane uszkodzeniami ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego na różnych ich poziomach, prowadzącymi do niedowładów i porażeń mięśni narządów mowy, a objawiające się dysfunkcjami w obrębie aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, które skutkują niemożnością mówienia – brakiem wymowy, niezdolnością artykułowania, zaburzeniem mowy spontanicznej, czytania na głos oraz powtarzania. Anartria u dorosłych to inaczej zespół głębokich zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniami ośrodków i/lub dróg unerwiających aparat mowy. Anartria w tym wieku nie jest chorobą, lecz zespołem objawów związanych z różnie uwarunkowanymi chorobami lub uszkodzeniami układu nerwowego, zachodzącymi na różnych poziomach układu nerwowego.
Abstrahując od poziomów uszkodzeń w układzie nerwowym, anartria u dorosłych może być wynikiem głębokich i/lub zaawansowanych: 1) zaburzeń krążenia mózgowego, tu: uszkodzeń naczyniowych obustronnych (anartria spastyczna), uszkodzeń naczyniowych jednostronnych (anartria wiotka), udarów tzw. zatokowych (anartria wiotka), udarów na poziomie pnia mózgu – opuszki (anartria wiotka); 2) chorób mózgu i rdzenia kręgowego, tu: procesów nowotworowych (różne, uzależnione od lokalizacji zmiany nowotworowej typy anartrii), chorób i uszkodzeń układu pozapiramidowego objawiających się hipertonią i ograniczeniem ruchliwości mięśni, np. w chorobie Parkinsona (anartria hipokinetyczna), lub ruchami mimowolnymi, np. w pląsawicy Huntingtona (anartria hipokinetyczna), choroby Wilsona (anartria mieszana z objawami dystonicznymi, sztywnościowymi, hipokinetycznymi, drżąckowymi), choroby Shy’a–Dragera (anartria mieszana spastyczno-ataktyczna, hipokinetyczno-spastyczna, taktyczno-spastyczna, spastyczno-hipokinetyczno-ataktyczna), stwardnienia zanikowego bocznego SLA (anartria mieszana wiotko-spastyczna), chorób demielinizacyjnych, np. stwardnienia rozsianego SM (anartria mieszana ataktyczno-spastyczna); 3) chorób i uszkodzeń móżdżku, tu: ataksji Friedricha (anartria ataktyczna), zatruć układu nerwowego metalami ciężkimi (anartria ataktyczna); 4) chorób i uszkodzeń obwodowego neuronu ruchowego, tu: polineuropatii obejmujących nerwy czaszkowe V, VII, IX, X, XI, XII, wywołanych infekcjami lub stanami przewlekłymi, będących wynikiem choroby alkoholowej (anartria wiotka); 5) urazów mózgu – działań sił zewnętrznych na czaszkę (anartria mieszana).
Postlingwalna anartria występująca u dorosłych jest zaburzeniem językowych sprawności realizacyjnych. W związku z tym wymaga wdrażania usprawniania czynności mowy jako prymarnej procedury postępowania logopedycznego. Zważywszy jednak na fakt, iż często jest skutkiem zamierania neuronów i układów synaptycznych, czyli objawów chorób dementywnych, należy zalecić wtórną procedurę postępowania logopedycznego, a mianowicie stabilizowanie rozpadu oraz odbudowę czynności mowy, sprawności komunikacyjnych i funkcjonowania umysłu.
Logopedyczna diagnoza anartrii u dorosłych powinna obejmować: ocenę prozodii, fonacji, oddychania, motoryki narządów mowy, analizę badań specjalistycznych (lekarskich, psychologicznych). Do kryteriów diagnostycznych anartrii u dorosłych zalicza się: objawy osiowe (dysfunkcje oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i rezonansowe, prozodyczne) oraz uwarunkowania, czyli nieprawidłowości funkcjonowania układu nerwowego wynikające ze strukturalnych i czynnościowych zmian w obrębie neuronów ruchowych (ośrodkowego i obwodowego), układu pozapiramidowego, móżdżku i dróg móżdżkowych. Dodatkowo, zważywszy na powiązanie anartrii u dorosłych z chorobami o charakterze dementywnym, wpływającymi na funkcjonowanie psychofizycznych umiejętności warunkujących posługiwanie się mową, należy sprawdzić sprawność dialogową i narracyjną pacjenta, stan wiedzy o relacjach społecznych oraz poziom rozpadu językowej sprawności społecznej. Ponadto przed postawieniem rozpoznania logopedycznego należy przeprowadzić diagnozę różnicową na linii anartria–dyzartria (afazja, pragnozja, schizofazja). Ważnym elementem diagnozy są rokowania dotyczące możliwości wystąpienia mowy artykułowanej, zgodnie z tezą Ireny Styczek, iż anartria może się utrzymywać przez kilka lat, przechodząc z czasem w dyzartrię.
Zob. także: ANARTRIA, ANARTRIA U DZIECI, DYZARTRIA, DYZARTRIA ATAKTYCZNA, DYZARTRIA HIPERKINETYCZNA, DYZARTRIA HIPOKINETYCZNA, DYZARTRIA MIESZANA, DYZARTRIA POZAPIRAMIDOWA: HIPERTONICZNA, HIPERKINETYCZNA, DYZARTRIA SPASTYCZNA, DYZARTRIA WIOTKA
Literatura:
O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.
O. Jauer-Niworowska, J. Kwasiborska: Dyzartria. Wskazówki do diagnozy różnicowej poszczególnych typów dyzartrii, Gliwice 2009.
I. Gatkowska: Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012.
S. Grabias: O ostrość refleksji naukowej. Przedmiot logopedii i procedury logopedycznego postępowania, [w]: Logopedia. Wybrane aspekty historii, teorii i praktyki, red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, Gdańsk 2012, s. 56–69.
M. Michalik: Dyzartria i anartria w kontekście wieloaspektowej diagnozy różnicowej, [w]: Nowa Logopedia, t. 3, Diagnoza różnicowa zaburzeń komunikacji językowej, red. M. Michalik, A. Siudak, Z. Orłowska-Popek, Kraków 2012, s. 383–406.
