/ANARTRIA CZYSTA, ANARTRIA SAMOISTNA, BRAK ARTYKULACJI, AFAZJA RUCHOWA CZYSTA, DYSLALIA CENTRALNA/
ang. anarthria (inarticulateness), niem. Anarthrie
grec. a ‘brak’ + arthron ‘artykulacja’
Zaburzenie komunikacji językowej występujące na poziomie wykonawczego ruchowego mechanizmu mowy, wywołane uszkodzeniami ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego na różnych ich poziomach, prowadzącymi do niedowładów i porażeń mięśni narządów mowy, a objawiające się dysfunkcjami w obrębie aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, które skutkują niemożnością mówienia – brakiem wymowy, niezdolnością artykułowania, zaburzeniem mowy spontanicznej, czytania na głos oraz powtarzania. To głęboka postać dyzartrii, czyli taka, w której mowy nie ma lub jest zupełnie niezrozumiała. Anartria to inaczej zespół głębokich zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniami ośrodków i/lub dróg unerwiających aparat mowy. Anartria nie jest chorobą, lecz zespołem objawów związanych z różnie uwarunkowanymi chorobami lub uszkodzeniami układu nerwowego.
Osoby dotknięte anartrią wykazują w obrębie narządów mowy, głównie na poziomie artykulacyjnym, zaburzenia ruchowe, kinestetyczne oraz czuciowe (odczuć powierzchniowych, obniżenia lub podwyższenia progów wrażliwości dotykowej). Na poziomie aparatu respiracyjnego stwierdza się spłycenie oddechu, zaś w obrębie aparatu fonacyjnego – zniesienie fonacji lub głębokie zmiany jakości głosu.
Kwestią problematyczną jest wyodrębnianie anartrii ze spektrum zaburzeń dyzartrycznych. Interpretacja etiologiczno-objawowa, zgodnie z którą można by, analogicznie do typów dyzartrii, wyróżnić anartrie: korową, piramidową, podkorową (pozapiramidową), opuszkową i móżdżkową oraz spastyczną, atetotyczną oraz ataktyczną, skłania do ujmowania tego zaburzenia wyłącznie jako nasilonej postaci dyzartrii. Zwolennikami takiego ujęcia są: Waldemar Tłokiński, Zbigniew Tarkowski, Halina Mierzejewska, Danuta Emiluta-Rozya, Urszula Mirecka, Olga Jauer-Niworowska, Joanna Kwasiborska. W tym samym, etiologiczno-objawowym nurcie interpretacyjnym, autonomiczny status anartrii, uprawomocniony kodyfikacją w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10: R47.1.), dopuszczają: Stanisław Grabias, Jan Ożdżyński, Grażyna Jastrzębowska, Józef Surowaniec, Andrzej Wajgt. Mniej zastrzeżeń terminologicznych przynosi interpretacyjna perspektywa terapeutyczna, pozwalająca wyodrębnić anartrię jako autonomiczne zakłócenie komunikacji językowej. Diametralnie różni się bowiem wypełnianie schematu standardu postępowania logopedycznego w zakresie programowania terapii (tworzenia ram programu), a także samych działań terapeutycznych u osób, które mówią (dyzartrycy), w stosunku do pacjentów niemówiących i najczęściej źle w tym zakresie rokujących (anartrycy). W pierwszym przypadku, zgodnie z logopedyczną typologią zaburzeń komunikacji językowej Grabiasa, powinna być usprawniana realizacja różnych komponentów sprawności językowej i komunikacyjnej. W sytuacji pacjentów z anartrią, najczęściej nierokujących jeśli chodzi o przyswojenie języka naturalnego w subkodzie mówionym, trudno mówić o usprawnianiu wszystkich komponentów warunkujących porozumiewanie się. Pozostaje, szczególnie w sytuacji małych dzieci z anartrią, budowanie i późniejsze usprawnianie, często szczątkowej, kompetencji komunikacyjnej. Także stanowisko lingwistyczne skłania do traktowania anartrii odrębnie w stosunku do dyzartrii. Osoby dotknięte dyzartrią, mimo uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających aparat mowy, posługują się językiem naturalnym. Osoby dotknięte anartrią, szczególnie prelingwalną, komunikują się często za pomocą tzw. alternatywnych i wspomagających metod komunikacji językowej. Z punktu widzenia lingwistyki nie są to systemy konwencjonalne (istnieje związek motywujący między formą znaków a ich treścią), foniczne, dwustopniowe (obdarzone znaczeniem znaki nie są zbudowane z elementów mniejszych, nic nieznaczących), dwuklasowe, czyli produktywne (brak gramatyki, która, wykorzystując słownik, pozwala tworzyć nieograniczoną ilość konstrukcji), uniwersalne (nie pozwalają na wyrażanie wszystkiego), samozwrotne (nie ma możliwości realizowania przez nie funkcji metajęzykowej).
Logopedyczna diagnoza anartrii powinna obejmować: ocenę prozodii, fonacji, oddychania, motoryki narządów mowy, analizę badań specjalistycznych (lekarskich, psychologicznych). Do kryteriów diagnostycznych anartrii zalicza się: objawy osiowe (dysfunkcje oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i rezonansowe, prozodyczne) oraz uwarunkowania, czyli nieprawidłowości funkcjonowania układu nerwowego wynikające ze strukturalnych i czynnościowych zmian w obrębie neuronów ruchowych (ośrodkowego i obwodowego), układu pozapiramidowego, móżdżku i dróg móżdżkowych. Ponadto przed postawieniem rozpoznania logopedycznego należy przeprowadzić diagnozę różnicową na linii anartria–dyzartria (afazja, oligofazja, SLI, jąkanie, mowa bezładna, psychogenne zaburzenia głosu). Ważnym elementem diagnozy są rokowania dotyczące możliwości wystąpienia mowy artykułowanej.
Należy przyjąć, iż prymarną procedurą postępowania logopedycznego w przypadku anartrii jest usprawnienie realizacji kompetencji komunikacyjnej.
Zob. także: DYZARTRIA, MOWA BEZŁADNA, MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE, OLIGOFAZJA, SLI
Literatura:
I. Gatkowska: Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012.
M. Michalik: Dyzartria i anartria w kontekście wieloaspektowej diagnozy różnicowej, [w:] Nowa Logopedia, t. 3, Diagnoza różnicowa zaburzeń komunikacji językowej, red. M. Michalik, A. Siudak, Z. Orłowska-Popek, Kraków 2012, s. 383–406.
U. Mirecka: Standard postępowania logopedycznego w przypadku dyzartrii, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 235–242.
J. Surowaniec: Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1999.
Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.
