ANARTRIA U DZIECI

/ANARTRIA CZYSTA, ANARTRIA SAMOISTNA, BRAK ARTYKULACJI, AFAZJA RUCHOWA CZYSTA, DYSLALIA CENTRALNA/

ang. at children anarthria (inarticulateness)

grec. anarthria ‘brak artykulacji’

Pre- lub perilingwalne zaburzenie komunikacji językowej występujące na poziomie wykonawczego ruchowego mechanizmu mowy, wywołane uszkodzeniami ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego na różnych ich poziomach, prowadzącymi do niedowładów i porażeń mięśni narządów mowy, a objawiające się dysfunkcjami w obrębie aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, które skutkują niemożnością mówienia – brakiem wymowy, niezdolnością artykułowania, zaburzeniem mowy spontanicznej, czytania na głos oraz powtarzania. Anartria u dzieci to inaczej zespół głębokich zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniami ośrodków i/lub dróg unerwiających aparat mowy. Anartria nie jest chorobą, lecz zespołem objawów związanych z różnie uwarunkowanymi chorobami lub uszkodzeniami układu nerwowego.

Najczęstszą przyczyną anartrii u dzieci, o charakterze pre- lub perilingwalnym, jest mózgowe porażenie dziecięce, czyli zespół przewlekłych i niepostępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, głównie ośrodkowego neuronu ruchowego. Inne przyczyny wynikają z występowania objawów takich zespołów neurologicznych i chorób jak: porażenie rzekomoopuszkowe, choroby układu pozapiramidowego (pląsawica zwykła, atetoza, ciężka encefalopatia, choroba Wilsona), choroby móżdżku, porażenie opuszkowe, choroby mięśni, nieprawidłowe przewodnictwo nerwowo-mięśniowe, choroby nowotworowe układu nerwowego, chroniczna postać neuroboreliozy (choroba z Lyme, krętkowica kleszczowa).

Zważywszy na fakt, iż uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego mogące być bezpośrednią przyczyną anartrii u dzieci objawiają się trzema stopniami upośledzenia ruchowego: 1) lekkim (dziecko chodzące, mówiące, z niezgrabnymi ruchami), 2) umiarkowanym (dziecko chodzące niepewnie, z trudnościami w kontrolowaniu ruchów rąk i mową niewyraźną, 3) ciężkim (dziecko niekontrolujące kończyn górnych i dolnych, z głęboko zaburzoną pracą mięśni artykulacyjnych), anartria ma ścisły związek z występowaniem fizykalnych objawów stopnia trzeciego. Wiążą się one ściśle z zaburzeniami ruchowymi, kinestetycznymi oraz czuciowymi (odczuć powierzchniowych, obniżenia lub podwyższenia progów wrażliwości dotykowej) w obrębie aparatu mowy.

Peri- i prelingwalna anartria występująca u dzieci, szczególnie o podłożu mózgowego porażenia dziecięcego, nie jest wyłącznie zaburzeniem językowych sprawności realizacyjnych. W m.p.dz. – prócz pierwszoplanowych uszkodzeń aparatu ruchowego, zaburzeń napięcia mięśniowego, opóźnień rozwoju psychoruchowego, porażeń i niedowładów, zaburzeń zborności ruchów, zaburzeń posturalnych i zakłóceń równowagi – stwierdza się występowanie fizycznych objawów towarzyszących, takich jak: epilepsja, drgawki, zaburzenia czynności ssania, połykania, żucia. Wymienione fizyczne symptomy wpływają na zakres i kształt objawów zmysłowych, poznawczych, językowych i psychospołecznych, dając w efekcie specyficzny, nie tylko realizacyjny obraz anartrii u dzieci. Mózgowe porażenie dziecięce, prócz rzutowania na sprawności motoryczne i posturalne dziecka, determinuje rozwój jego narządów zmysłów, szczególnie propriocepcji, dotyku, układu przedsionkowego, słuchu i wzroku. Ponadto anartria u dzieci ma częsty związek z niepełnosprawnością intelektualną.

Wymienione objawy oraz wczesne, bo przed okresem kształtowania się mowy lub w jego trakcie, wystąpienie przyczyn wywołujących niemożność opanowania mowy artykułowanej implikują konieczność traktowania anartrii u dzieci jako specyficznej, bo wykraczającej poza realizacyjną interpretację, jednostki logopedycznej. Niezdolność opanowania subkodu mówionego języka determinuje kształt nie tylko językowego, ale również poznawczego, społecznego, emocjonalnego i kulturowego funkcjonowania takich jednostek. Natężenie i rozległość patologicznych zmian strukturalnych w układzie nerwowym uniemożliwia im pełne korzystanie z języka, a w realizacji potrzeb komunikacyjnych pomagają tzw. alternatywne i wspomagające metody komunikacji językowej. Do najczęściej stosowanych w Polsce zalicza się: system komunikacji Blissa, system „Pictogram”, rebusy piktograficzne, system obrazkowy PCS (ang. Picture Communication Symbols), system obrazkowy „ALLADIN”, system symboli jednoznacznych (użycie przedmiotów). Żaden z tych systemów nie posiada wszystkich cech definicyjnych, podstawowych czy drugorzędnych języka naturalnego. Nie pozwala również na spełnianie wszystkich funkcji związanych z korzystaniem z języka naturalnego.

Logopedyczna diagnoza anartrii u dzieci powinna obejmować: ocenę prozodii, fonacji, oddychania, motoryki narządów mowy, analizę badań specjalistycznych (lekarskich, psychologicznych). Do kryteriów diagnostycznych anartrii u dzieci zalicza się: objawy osiowe (dysfunkcje oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i rezonansowe, prozodyczne) oraz uwarunkowania, czyli nieprawidłowości funkcjonowania układu nerwowego wynikające ze strukturalnych i czynnościowych zmian w obrębie neuronów ruchowych (ośrodkowego i obwodowego), układu pozapiramidowego, móżdżku i dróg móżdżkowych. Ponadto przed postawieniem rozpoznania logopedycznego należy przeprowadzić diagnozę różnicową na linii anartria–dyzartria (oligofazja, SLI, jąkanie, mowa bezładna, psychogenne zaburzenia głosu). Ważnym elementem diagnozy są rokowania dotyczące możliwości wystąpienia mowy artykułowanej, zgodnie z tezą Ireny Styczek, iż anartria może się utrzymywać przez kilka lat, przechodząc z czasem w dyzartrię.

Należy przyjąć, iż prymarną procedurą postępowania logopedycznego w przypadku anartrii u dzieci, po uzyskaniu pewności diagnostycznej, iż właśnie z tą jednostką logopedyczną mamy do czynienia, jest usprawnienie realizacji kompetencji komunikacyjnej.

Literatura:

M. Michalik: Dyzartria i anartria w kontekście wieloaspektowej diagnozy różnicowej, [w]: Nowa Logopedia, t. 3, Diagnoza różnicowa zaburzeń komunikacji językowej, red. M. Michalik, A. Siudak, Z. Orłowska-Popek, Kraków 2012, s. 383–406.

U. Mirecka: Standard postępowania logopedycznego w przypadku dyzartrii, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 235–242.

J. Surowaniec: Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1999.

Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.