ang. orthotonic words
grec. orthós ‘prosty’ + pol. toniczny
Wyrazy, w obrębie których występuje akcent gramatyczny, realizowany jako główny akcent wyrazowy. Nazywane są wyrazami samodzielnymi akcentowo. Zazwyczaj są to również wyrazy samodzielne znaczeniowo, w szczególności rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i liczebniki.
W ciągu mownym wyrazy ortotoniczne zazwyczaj zachowują akcent główny i stają się obligatoryjną częścią zestrojów akcentowych. Wyjątkiem są zestroje akcentowe ściągnięte, występujące w związkach frazeologicznych oraz powstałe w wyniku szybkiego tempa mowy, składające się z kilku wyrazów ortotonicznych połączonych za pomocą jednego tylko akcentu głównego (np. godzina prawdy, burza mózgów).
Wyrazy ortotoniczne krótsze lub o słabszym znaczeniu mogą tracić akcent główny na rzecz wyrazu dłuższego bądź silniejszego semantycznie (np. samochód żony).
Zob. także: AKCENT, AKCENT GŁÓWNY, AKCENT GRAMATYCZNY, AKCENT WYRAZOWY, ZESTRÓJ AKCENTOWY PRYMARNY, ZESTRÓJ AKCENTOWY
Literatura:
M. Dłuska: Prozodia języka polskiego, Warszawa 1976.
T. Karpowicz: Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa 2009.
W. Mańczak: Enklityki i proklityki w języku polskim, „Język Polski” 1952, z. XXXII, s. 15–24.
I. Sawicka: Fonologia, [w]: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 105–195.
M. Steffen-Batogowa: Struktura akcentowa języka polskiego, Warszawa–Poznań 2000.
