ang. regressive aphasia
łac. regressio ‘cofanie się’
Pojęcie afazji regresywnej w odniesieniu do zaburzeń językowych w chorobie Alzheimera wprowadziła Olga B. Emery. Postulowała wyodrębnienie nowego typu afazji, przypisanego otępieniu alzheimerowskiemu – afazji regresywnej (czy też – odwracając perspektywę oglądu zjawisk – afazji progresywnej).
Badania Emery sytuują się w nurcie psycholingwistycznej analizy zaburzeń językowych w otępieniu, z odniesieniami do teorii rozwoju mowy w ontogenezie, teorii rozwoju mowy i myślenia, związku mowy i pamięci oraz do wiedzy o strukturze języka w normie. Badania te są skoncentrowane na uwarunkowaniach obserwowanych zaburzeń, z uwzględnieniem różnych sfer funkcjonowania poznawczego w relacji do języka i jednocześnie z ukierunkowaniem na szczegółową analizę objawów patologicznych. Zdaniem tej badaczki w otępieniu alzheimerowskim, mimo złożonych uwarunkowań zaburzeń językowych, istnieje strukturalna sekwencja pogłębiania się deficytów. Emery, opierając się na taksonomii afazji Andrew Kertesza, wykazała, że żaden ze wzorców zaburzeń językowych odpowiadających poszczególnym typom afazji nie charakteryzuje zaburzeń występujących u osób z otępieniem alzheimerowskim, pomimo że wyniki uzyskane przez te osoby w badaniach testowych wskazują na zaburzenia afatyczne. Położyła nacisk na strukturę zaburzeń językowych w otępieniu i w rezultacie wyznaczyła nowy wzorzec zaburzeń, właściwy w tym przypadku – afazję regresywną. Wskazała kierunek regresji: od tego, co w języku nabywane jest później, do tego, co nabyte zostało wcześniej, oraz od tego, co jest w języku bardziej złożone, do tego, co prostsze, zautomatyzowane; proces deterioracji umysłowej w pierwszej kolejności niesie ze sobą utratę możliwości posługiwania się późno opanowywanymi, mniej zautomatyzowanymi, złożonymi strukturami języka, relacyjnymi
i abstrakcyjnymi wyrażeniami językowymi. Język wraca do wcześniejszych, mniej złożonych form, jego rozpad ma charakter hierarchiczny. Wyodrębnienie nowego typu afazji Emery uznaje za istotne w sytuacji, gdy wzrasta liczba osób
z chorobą Alzheimera, a w stosunku do obserwowanych u nich zaburzeń językowych dotychczasowe ustalenia na gruncie afazjologii są niewystarczające.
W tym ujęciu istotą otępienia alzheimerowskiego jest proces regresji poznawczej i językowej; otępienie oznacza rozpad właściwej dla ludzi zdrowych relacji między mową i myśleniem; myśl ulega oddzieleniu od języka. Dynamika zaburzeń językowych w otępieniu alzheimerowskim jest tu postrzegana w relacji do języka w ontogenezie – stopniowa utrata zdolności werbalnego wyrażania myśli zachodzi według wzorca będącego odwróceniem porządku nabywania języka przez dziecko.
Zob. także: AFAZJA ALZHEIMEROWSKA, AFAZJA PROGRESYWNA, AFAZJA POWOLI POSTĘPUJĄCA NA TLE OTĘPIENIA, OTĘPIENIE ALZHEIMEROWSKIE, ZABURZENIA MOWY W OTĘPIENIU ALZHEIMEROWSKIM
Literatura:
A. Domagała: Zachowania językowe w demencji. Struktura wypowiedzi w chorobie Alzheimera, Lublin 2007.
O.B. Emery: Language and Aging, „Experimental Aging Research” 1985, Vol. 11, No. 1, s. 3–60.
O.B. Emery: Language Impairment in Dementia of the Alzheimer type: a hierarchical decline?, „International Journal of Psychiatry in Medicine” 2000, Vol. 30 (2), s. 145–164.
H. Marczewska: Zaburzenia językowe w demencji typu Alzheimera i demencji wielozawałowej, [w:] H. Marczewska, E. Osiejuk: Nie tylko afazja... O zaburzeniach językowych w demencji Alzheimera, demencji wielozawałowej i przy uszkodzeniach prawej półkuli mózgu, Warszawa 1994, s. 7–60.
