/KULTURA ŻYWEGO SŁOWA/
Stanowi element kultury języka. Dotyczy języka mówionego: sprawności technicznej mówcy, kwestii estetyki wygłaszanego tekstu oraz umiejętności klarownego i sugestywnego przekazu treści. Na sztukę żywego słowa składa się również wiedza o kulturze języka i stosunek do języka jako do wartości, refleksja nad językiem, zasób wiadomości o języku, o normach poprawnościowych oraz umiejętność ich użycia w praktyce językowej.
Sprawności techniczne mówcy w zakresie fizjologii mowy dotyczą budowy i funkcjonowania aparatów oddechowego, fonacyjnego oraz artykulacyjnego, które są odpowiedzialne za tworzenie głosu, jego odpowiednie wzmocnienie oraz realizację systemu fonologicznego języka, w warstwie segmentalnej i suprasegmentalnej. Opanowanie sprawności głosowych i artykulacyjnych warunkuje poprawnie działający narząd słuchu i dobrze funkcjonujący słuch mowny. W celu ich kształtowania zaleca się ćwiczenia słuchowe, oddechowe, fonacyjne, rezonacyjne, artykulacyjne, koordynacji oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnej oraz ćwiczenia dykcyjne, mające na celu uzyskanie płynności i precyzji ruchów artykulacyjnych w połączeniach głosek trudnych w realizacji. Prawidłowa realizacja głosek wiąże się również ze znajomością i umiejętnością zastosowania zasad ortofonicznych, dotyczących normatywnych realizacji głosek oraz procesów fonetycznych zachodzących w obrębie wyrazów i na ich granicach (realizacja dystynktywnych cech fonologicznych w określonych połączeniach fonetycznych). Sprawność realizacji zjawisk suprasegmentalnych buduje się poprzez ćwiczenia prozodii mowy: akcentu leksykalnego i frazowego, intonacji, rytmu i tempa mowy oraz umiejętności wyrażania za pomocą zjawisk prozodycznych emocji i intencji.
Prawidłowa interpretacja głosowa tekstu wymaga jego zrozumienia, umiejętnego przekazania treści, emocji, intencji, głównie poprzez wykorzystanie określonych cech głosu i odpowiednią realizację zjawisk prozodycznych, oraz uzyskania walorów estetycznych tekstu.
Zrozumienie tekstu jest możliwe dzięki jego wieloaspektowej analizie, obejmującej informacje zawarte w warstwie językowej, w strukturze tekstu, jego gatunku, w czynnikach pozajęzykowych (np. czas powstania tekstu, okoliczności, osoba autora).
Cechami ekspresyjnymi w głosowej interpretacji tekstu są: barwa głosu, jego średnie natężenie i zmiany natężenia, średnia wysokość oraz zakres zmian wysokości, rodzaj nastawienia głosowego (miękkie, twarde czy chuchające). Należą do nich również czynniki prozodyczne: odpowiednie operowanie tempem, rytmem mowy i pauzą, strukturami intonacyjnymi, akcentem wyrazowym i frazowym: emocjonalnym, logicznym, retorycznym, zdaniowym, iloczasem.
Sztuka żywego słowa wiąże się również z umiejętnościami w zakresie wystąpień publicznych. W omawianych przypadkach, oprócz kwestii poprawnościowych i estetycznych, bardzo ważne są wiedza i sprawności z zakresu pragmatyki językowej, kompozycji tekstu, umiejętność respektowania językowej roli społecznej, stosowania reguł dotyczących komunikacji niewerbalnej.
Zob. także: AKCENT, DYSYMILACJA, INTONACJA, PROZODIA, UBEZDŹWIĘCZNIENIE
Literatura:
M. Kotlarczyk: Sztuka żywego słowa: dykcja, ekspresja, magia, Lublin 2010.
J. Kram: Zarys kultury żywego słowa, Warszawa 1995.
M. Mikuta: Kultura żywego słowa, Warszawa 1961.
Słownik poprawniej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2012.
B. Toczyska: Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk 2007.