/DESONORYZACJA/
ang. devoicing
Proces fonetyczny polegający na utracie dźwięczności przez głoskę dźwięczną pod wpływem sąsiedztwa fonetycznego głosek bezdźwięcznych lub pauzy. Do ubezdźwięcznienia może dojść w nagłosie lub śródgłosie wyrazu, pod wpływem sąsiedztwa głoski bezdźwięcznej. W języku polskim ubezdźwięcznienie takie może mieć charakter wsteczny (np. w wyrazie ławka wɑfkɑ) lub postępowy (w wyrazie twój tfuj). Ubezdźwięcznieniu ulegają głównie spółgłoski dźwięczne, które mają swoje odpowiedniki bezdźwięczne. Procesowi temu podlegają również spółgłoski półotwarte, po których występuje spółgłoska bezdźwięczna: w grupie spółgłoskowej między spółgłoskami bezdźwięcznymi (krtań kr̻ta ɲ trwa), w grupie spółgłoskowej po spółgłosce dźwięczniej, która ulega ubezdźwięcznieniu i przed bezdźwięczną (jabłko japw̻kɔ, mędrca mɛntr̻ts̑a) oraz w pozycji po spółgłosce bezdźwięcznej i przed głoską dźwięczną (pomyślny ɨçl̻nɨ).
W wygłosie wyrazu w wymowie warszawskiej, charakterystycznej dla Polski północnej i wschodniej, która jest jednocześnie normatywną dla polszczyzny ogólnej, wygłosowa spółgłoska dźwięczna znajdująca się przed nagłosową bezdźwięczną, półotwartą lub samogłoską, ubezdźwięcznia się. W wymowie krakowsko-poznańskiej, charakteryzującej dialekty południowo-zachodniej Polski, występuje udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa polegająca na zachowaniu dźwięczności wygłosowych spółgłosek lub udźwięcznieniu bezdźwięcznych jeśli występują one przed nagłosowymi półotwartymi lub samogłoskami (ogród matki ɔgrud matci, głos Janka gwɔz jaƞka.
W wygłosie absolutnym wyrazów (przed pauzą) w języku polskim nie występują spółgłoski dźwięczne. W tej pozycji ubezdźwięcznieniu ulegają spółgłoski zwarte, zwarto-szczelinowe, szczelinowe, np. w wyrazach: talerz taɛʃ, zjazd zjast. Spółgłoski półotwarte ulegają częściowemu lub całkowitemu ubezdźwięcznieniu, zwłaszcza jeśli występują po spółgłosce bezdźwięcznej łotr wɔtr̻, rytm rɨtm̻.
I. Sawicka: Fonologia, [w]: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 105–195.
B. Wierzchowska: Wymowa polska, Warszawa 1971.
B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.
