/FORMACJE POZASYSTEMOWE, NEOLOGIZMY SYTUACYJNE, NEOLOGIZMY OKAZJONALNE/
ang. occasional neologism
gr. néos ‘nowy’, lógos ‘słowo’
Nowe wyrazy utworzone niezgodnie z modelami słowotwórczymi języka polskiego. Jeden z rodzajów neologizmów wydzielony na podstawie ich relacji do systemu słowotwórczego, a także stopień ich upowszechnienia w języku. Neologizmy pozasystemowe nie wchodzą na ogół do stałego zasobu leksykalnego polszczyzny, przez odbiorców postrzegane są zawsze jako neologizmy. Powstają doraźnie, dla potrzeb konkretnego tekstu. Nazywane są niekiedy indywidualizmami lub okazjonalizmami. Bywają także różnicowane z nimi. Mogą być tworzone jednorazowo, w danej sytuacji. Często mają charakter ekspresywny. Wielu badaczy zwraca uwagę na ich spontaniczny charakter.
Neologizmy pozasystemowe są przeciwstawiane neologizmom systemowym. Zdefiniowanie obu pojęć oraz wyznaczenie ich zakresów znaczeniowych jest przedmiotem wielu dyskusji.
Neologizmy pozasystemowe powstają w różnych odmianach języka. Charakterystyczne szczególnie dla stylu poetyckiego i niektórych wariantów socjalnych języka. Obserwuje się je również w mowie dziecka oraz w przypadkach różnych zaburzeń mowy, np. w zaburzeniach mowy spowodowanych uszkodzeniami słuchu.
W stosowanej na gruncie logopedii klasyfikacji neologizmów zaproponowanej przez Stanisława Grabiasa do neologizmów pozasystemowych należą jednostki, które nie są motywowane przez żaden istniejący wyraz, tzw. neologizmy absolutne, formacje o nietypowych podstawach słowotwórczych oraz o izolowanych elementach w funkcji formantu, a także fonetyczne lub morfologiczne zniekształcenia struktury wyrazu lub dezintegracje struktur wyrazowych nielicząca się z granicami morfologicznymi.
Literatura:
K. Chruścińska (Waszakowa): O formacjach potencjalnych i okazjonalizmach, [w]: Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, red. M. Szymczak, Wrocław 1978, s. 70–79.
S. Grabias: O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin 1981.
