/ALALIA SŁUCHOWA, ALALIA PERCEPCYJNA, ALALIA RECEPCYJNA, RECEPCYJNO-EKSPRESYJNE ZABURZENIA MOWY I JĘZYKA (TYP ROZWOJOWY I NABYTY), WRODZONY NIEDOROZWÓJ PERCEPCJI I EKSPRESJI SŁOWNEJ/
ang. receptive developmental aphasia, receptive infantile aphasia, niem. Hürstummheit, fr. aphasie de réception, surdité verbale
łac. alalia idiopathica, audiomutitas (grec. àlaos ‘niemówiący, niemy’)
Głębokie zaburzenie rozwoju czynności rozumienia i mówienia spowodowane uszkodzeniem struktur korowych w okresie prelingwalnym – do 2. roku życia. Specyfika zaburzeń w rozwoju percepcyjnego aspektu mowy tworzy zespół objawów, stanowiących jeden z dwu typów alalii (obok alalii motorycznej). Deficyty rozwojowe dotyczą opanowania przez dziecko słuchowych wzorców języka i objawiają się brakiem lub głębokim opóźnieniem rozwoju mowy. Barierą w przyswajaniu kompetencji językowej i komunikacyjnej oraz opanowaniu sprawności realizacyjnych są deficyty w rozwoju funkcji słuchowych, a zwłaszcza słuchu fonematycznego i słuchowej pamięci słownej.
Alalię sensoryczną rozpoznaje się wówczas, gdy u dziecka opóźnia się początek rozwoju mowy, występują zaburzenia rozumienia i mówienia, słownik bierny jest ograniczony zarówno w aspekcie ilościowym, jak i jakościowym, obserwuje się ubogą i niepoprawną strukturę gramatyczną wypowiedzi, nie występują zdolności narracyjne. Postępy w przyswajaniu poszczególnych sprawności językowych cechuje wolne tempo, co skutkuje ograniczeniem możliwości komunikacyjnych i poznawczych dziecka.
Zaburzenia rozwoju języka na poziomie fonologiczno-fonetycznym wyrażają się jako niemożność identyfikowania i realizowania dźwięków mowy. Pomimo wykształconych anatomiczno-fizjologicznych podstaw prawidłowej artykulacji, dzieci z alalią sensoryczną mylą głoski, niekonsekwentnie zastępując jedne drugimi, zmieniają kolejność głosek i sylab w strukturze wyrazu, tworzą kontaminacje dźwięków i sylab w obrębie wyrazów, zniekształcają wzorzec wyrazu, wprowadzając epentezy i stosując elizje, mają problemy w opanowaniu słuchowo-ruchowego wzorca wyrazu – występują upodobnienia poszczególnych dźwięków w obrębie wyrazu, upodobnienia całego wyrazu do zbliżonego fonicznie, znanego im słowa. Zniekształcenia artykulacyjne mają charakter nieregularny, nie są przez dziecko uświadamiane, nie podlegają autokontroli i autokorekcie. Artykulacja dziecka poprawia się, gdy kontrola mówienia przebiega z udziałem analizatora wzrokowego. Zdecydowanie lepiej realizowane są w alalii sensorycznej zjawiska suprasegmentalne, również jedynym językowym wykładnikiem treści odbieranych i realizowanych wypowiedzi jest ich kontur melodyczny i intonacyjny – prozodia lingwistyczna i emocjonalna. Zaburzenia językowe na poziomie morfologicznym ujawniają się pod postacią agramatyzmów słuchowych. Trudności obejmują realizację wykładników wszystkich kategorii fleksyjnych. Występują ograniczenia w stosowaniu konstrukcji słowotwórczych, mała frekwencja neologizmów strukturalnych i długie utrzymywanie się infantylnych formacji leksykalnych. Zaburzenie rozwoju leksykalno-semantycznego powoduje trudności w rozumieniu nazw i nazywaniu – ubóstwo zasobu leksykalnego w słowniku czynnym kompensowane jest przez onomatopeje oraz neologizmy niesystemowe. Głębokie zaburzenie rozumienia i tworzenia struktur składniowych uniemożliwia budowanie kontaktu logicznego opartego na przekazie słownym. Dziecko z alalią sensoryczną wchodzi w interakcję z otoczeniem poprzez komunikaty niewerbalne – dobrze rozumie gest, mimikę, pantomimę, muzykę, samo też podejmuje i podtrzymuje kontakt, wykorzystując znaki niewerbalne i znaczenia kontekstowe. Wchodząc z innymi w dobre relacje emocjonalne, ma trudności w budowaniu przestrzeni intelektualnej, chociaż jest inteligentne. Z powodu głębokich zaburzeń rozumienia nie jest zainteresowane przekazem słownym, może sprawiać wrażenie głuchego lub autystycznego.
Następstwem alalii sensorycznej u dzieci w wieku szkolnym są zwykle trudności w nauce, a nawet wtórne upośledzenie umysłowe, jeśli niski poziom opanowania kompetencji językowej uniemożliwia rozwój myślenia abstrakcyjnego. W związku z niedostatkiem sprawności językowych i komunikacyjnych narastają trudności w relacjach interpersonalnych i zakłócenia rozwoju emocjonalno-społecznego.
Celem terapii logopedycznej dziecka z alalią sensoryczną jest usprawnienie zaburzonych funkcji słuchowych leżących u podłoża zaburzeń językowych. Poprawa percepcji słuchowej otwiera możliwość programowania języka w umyśle, a rozwój kompetencji językowej daje podstawę do usprawniania realizacji struktur językowych. Skuteczność oddziaływań logopedycznych wzrasta, gdy równocześnie prowadzona jest systemowa i wielospecjalistyczna stymulacja rozwoju społeczno-emocjonalnego oraz poznawczego dziecka z alalią sensoryczną.
Literatura:
S. Giannopoulou-Tsourti: Prognoza logopedyczna w przypadkach alalii (niedokształcenia mowy o typie afazji), [w:] Opuscula Logopaedica in honorem Leonis Kaczmarek, Lublin 1993, s. 254–264.
G. Jastrzębowska: Afazja, dysfazja dziecięca, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, t. 1, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 1999, s. 369–406.
Z. Kordyl: Psychologiczne problemy afazji dziecięcej, Warszawa 1968.
L.B. Leonard: SLI – Specyficzne zaburzenie rozwoju językowego, Sopot 2006.
J. Panasiuk: Standard postępowania logopedycznego w przypadku alalii i niedokształcenia mowy o typie afazji, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 69–88.
