/WRODZONY NIEDOROZWÓJ EKSPRESJI I RECEPCJI SŁOWNEJ, WRODZONE KOROWE ZABURZENIA ROZWOJU MOWY, WRODZONA NIEZDOLNOŚĆ DO NABYWANIA MOWY, AUDIOMUTITAS, NIEMOTA, NIEMOTA POCHODZENIA CENTRALNEGO, SŁUCHONIEMOTA, NIEMOTA DZIECIĘCA, GŁUCHOTA WERBALNA, PRYMARNA DYSFAZJA/
ang. developmental aphasia, infantile aphasia, niem. Hürstummheit, primäre Dysphasie, fr. aphasie congenitale, surdité verbale
łac. alalia idiopathica, audiomutitas (grec. àlaos ‘niemówiący, niemy’)
Zaburzenie procesu kształtowania się mowy na skutek patologicznego stanu centralnego układu nerwowego spowodowanego czynnikami działającymi w okresie prenatalnym, perinatalnym i postnatalnym do 2. roku życia. Mowa nie może się rozwijać albo jej rozwój przebiega niezgodnie z normą z przyczyn powstałych w prelingwalnym etapie życia dziecka. Alalia może występować po uszkodzeniach zarówno lewej, jak i prawej półkuli mózgu – około 35% przypadków związanych jest z uszkodzeniami półkuli prawej, gdyż czynności mowy w mózgu dziecka nie mają ustalonej lateralizacji oraz lokalizacji, a funkcje uszkodzonych obszarów mózgu mogą być regulowane przez inne, nieuszkodzone struktury.
W obrazie klinicznym alalii od samego początku rozwoju dziecka obserwuje się zaburzenia w opanowywaniu wszelkich sprawności językowych: 1) trudności artykulacyjne i prozodyczne, pomimo prawidłowo ukształtowanych warunków anatomiczno-fizjologicznych w obrębie aparatu mowy; 2) ograniczenia leksykalno-semantyczne, ujawniające się najwyraźniej jako zaburzenia rozumienia nazw i nominacji; 3) problemy z opanowaniem kategorii fleksyjnych i słowotwórczych; 4) trudność w rozumieniu i tworzeniu struktur składniowych; 5) brak zdolności narracyjnych. Zaburzenia językowe mogą przybierać postać: 1) alalii motorycznej; 2) alalii sensorycznej; 3) alalii sensoryczno-motorycznej (mieszanej).
W alalii pierwotnym zaburzeniom rozwoju językowego mogą towarzyszyć wtórne zaburzenia rozwoju w sferze emocjonalnej, poznawczej i społecznej: zakłócenia procesów wolicjonalno-motywacyjnych, obniżenie zakresu uwagi, opóźnienia i zaburzenia rozwoju funkcji wzrokowych i słuchowych, zakłócenia w ujmowaniu stosunków przestrzennych, trudności w myśleniu pojęciowym (zredukowana zdolność do wyodrębniania cech przedmiotu i ich kategoryzowania), spowolnienie myślenia, zaburzenia pamięci, a także zaburzenia lateralizacji, koordynacji i integracji ruchowej, wzrokowo-ruchowej, słuchowo-ruchowej (integracji percepcyjno-motorycznej).
Ze względu na częste ograniczenia diagnostyczne w ustalaniu etiologii zaburzeń rozwoju mowy pochodzenia korowego, kryteria przyczynowe i objawowe nie mogą stanowić jedynej podstawy diagnozowania alalii u dzieci i jej różnicowania z innymi jednostkami patologii, przede wszystkim z alalią prolongatą. W tym przypadku istotnym czynnikiem różnicującym patomechanizm zaburzeń rozwoju mowy jest dynamika ustępowania trudności językowych. U dzieci bez uszkodzeń neurologicznych widoczna jest znacząca poprawa sprawności językowych pod wpływem prowadzonych ćwiczeń stymulujących i ogólnorozwojowych, natomiast usprawnianie mowy u dzieci z organicznymi zmianami w mózgu i alalią jest procesem długotrwałym i mniej efektywnym. U dzieci z alalią, na skutek niskiego poziomu kompetencji i sprawności językowych, w wieku szkolnym mogą wystąpić problemy w opanowywaniu czynności czytania, pisania, liczenia oraz trudności w przyswajaniu treści kształcenia. Niepowodzenia szkolne mogą z kolei doprowadzać do narastających zaburzeń emocjonalnych i behawioralnych, a deficyty komunikacyjne powodować ograniczenia w budowaniu relacji interpersonalnych. Rokowania w przypadkach alalii, zwłaszcza przy uszkodzeniach mózgu nabytych w okresie prenatalnym, kiedy rozwój zdolności językowych jest głęboko zaburzony, są niepewne – mowa zazwyczaj nie osiąga normalnego poziomu rozwoju. Jeśli poziom opanowania kompetencji językowej uniemożliwia rozwój myślenia pojęciowego, może dojść nawet do wtórnego upośledzenia umysłowego.
Literatura:
S. Giannopoulou-Tsourti: Prognoza logopedyczna w przypadkach alalii (niedokształcenia mowy o typie afazji), [w]: Opuscula Logopaedica in honorem Leonis Kaczmarek, Lublin 1993, s. 254–264.
G. Jastrzębowska: Afazja, dysfazja dziecięca, [w]: Logopedia. Pytania i odpowiedzi, t. 1, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 1999, s. 369–406.
Z. Kordyl: Psychologiczne problemy afazji dziecięcej, Warszawa 1968.
L.B. Leonard: SLI – Specyficzne zaburzenie rozwoju językowego, Sopot 2006.
J. Panasiuk: Standard postępowania logopedycznego w przypadku alalii i niedokształcenia mowy o typie afazji, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 69–88.
