/SPOSÓB ARTYKULACJI GŁOSKI/
z łac. modus ‘sposób’
Jeśli przyjmiemy za Danutą Ostaszewską i Jolantą Tambor, że miękkość/twardość głosek to pochodna wobec miejsca artykulacji, gdyż „każda spółgłoska środkowojęzykowa jest miękka i odwrotnie – każda spółgłoska o innym miejscu artykulacji jest twarda lub co najwyżej zmiękczona (czyli ma dodatkowe poboczne miejsce artykulacji)” (Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Katowice 1997, s. 27–28), to można wyróżnić cztery kryteria opisu podstawowych spółgłosek, a mianowicie:
-
główne miejsce artykulacji (lokacja),
-
sposób artykulacji (modalność),
-
udział rezonatora nosowego (rezonansowość),
-
udział wiązadeł głosowych (sonantyczność).
Modalność to sposób artykulacji, czyli, zgodnie z Encyklopedią języka polskiego, typ ułożenia narządów mowy, charakterystyczny dla każdej głoski. Wykorzystując z kolei ujęcie Barbary Ostapiuk, która przez kontakt rozumie „zbliżenie (np. wargi i zębów, języka i zębów) w postaci zwarcia lub szczeliny” (Zaburzenia dźwiękowej realizacji fonemów języka polskiego – propozycja terminów i klasyfikacji, „Audiofonologia” 1997, t. 10, s. 131), można powiedzieć, że modalność to sposób pokonania pewnego kontaktu narządów. Zaburzenia artykulacji polegające na nienormatywnej realizacji modalności to dysmodalność.
Podczas badania logopedycznego mającego na celu ustalenie sposobu artykulacji ocenianej głoski jako realizacji fonemu logopeda korzystaz metody słuchowej i metody wzrokowej.
Literatura:
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1992.
B. Ostapiuk: Zaburzenia dźwiękowej realizacji fonemów języka polskiego – propozycja terminów i klasyfikacji, „Audiofonologia” 1997, t. 10, s. 117–136.
D. Ostaszewska, J. Tambor: Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Katowice 1997.
D. Pluta-Wojciechowska: Podstawy patofonetyki mowy rozszczepowej. Dyslokacje, Bytom 2010.
B. Rocławski: Podstawy wiedzy o języku polskim dla glottodydaktyków, pedagogów, psychologów i logopedów, Gdańsk 2001.
