ROZSZCZEP WARGI I PODNIEBIENIA – DIAGNOZA LOGOPEDYCZNA

ang. cleft lip and palate – the diagnosis speech therapist

Diagnoza logopedyczna nie ma charakteru statycznego, ale jest dynamiczna. Powinna być stale aktualizowana, co oznacza bieżącą weryfikację występujących trudności oraz mocnych stron pacjenta, na których można oprzeć terapię logopedyczną. Jednym z ważniejszych celów diagnozy logopedycznej, w szczególności w przypadku małych dzieci, jest określenie, czy mamy do czynienia z dzieckiem z izolowaną wadą rozszczepową, czy też z dzieckiem z rozszczepem wraz z innymi wadami. Koniecznie należy rozpoznać, czy u dziecka występuje dyslalia rozszczepowa, czy alalia rozszczepowa.

Paradygmat diagnozy logopedycznej dziecka z wadą rozszczepową zmienia się wraz z wiekiem dziecka. Inaczej badamy noworodka, a inaczej dziecko kilkuletnie. Wśród koniecznych kategorii badania można wyróżnić następujące obszary:

  • budowa i sprawność narządów mowy:

  • okolica podnosowa, czyli rejon pomiędzy nosem a wargą górną,

  • warga górna,

  • przedsionek,

  • zgryz,

  • wyrostek zębodołowy,

  • podniebienie twarde i miękkie, w tym w szczególności możliwość uzyskania separacji oralno-nazalnej za pomocą szczelnego podniebienia i zwarcia podniebienno-gardłowego,

  • język,

  • struny głosowe (stan strun głosowych jest badany przez foniatrę, a w przypadku badania logopedycznego o konieczności przeprowadzenia takiej konsultacji orzeka się na podstawie cech słyszanej fonacji),

  • jama nosowo-gardłowa (badanie jamy nosowo-gardłowej przeprowadza foniatra lub laryngolog);

  • niewerbalne czynności związane z kompleksem ustno-twarzowym (wskazane badania w różnym zakresie służą ustaleniu przyczyn stwierdzonych zaburzeń rozwoju mowy):

  • odruchowe reakcje oralne,

  • oddychanie fizjologiczne,

  • sensoryka twarzy i jamy ustnej,

  • przebieg czynności pokarmowych i picia,

  • sposób ułożenia głowy dziecka do snu, podczas leżenia i noszenia na rękach oraz podczas karmienia,

  • autobadanie, autoeksperymentowanie i autozabawy orofacjalne,

  • mimika twarzy,

  • parafunkcje;

  • stan słuchu fizjologicznego, fonetycznego i fonemowego (zakres badania słuchu fonetycznego i fonemowego powinien uwzględniać charakter stwierdzonych zaburzeń realizacji fonemów);

  • poziom rozwoju psychomotorycznego;

  • poziom rozwoju mowy na podstawie porównania z normą, w tym w szczególności:

  • realizacja fonemów z uwzględnieniem:

  • cech fonetycznych tworzonych głosek w aspekcie wszystkich kategorii fonetycznych (z wykorzystaniem metody słuchowo-wzrokowo-dotykowej oraz specjalnych prób dotyczących badania rezonansu głosek ustnych, sposobu artykulacji, udziału wiązadeł głosowych),

  • objawów trudności działania obwodowego aparatu wymowy i zjawisk im towarzyszących:

  • współruchy mimiczne twarzy,

  • zmiany napięcia mięśni twarzy, szyi, barków itp.,

  • fonacja,

  • oddychanie w trakcie mówienia (droga i typ oddychania, długość fazy wydechowej, gospodarka powietrzem wydechowym),

  • podparcie oddechowe,

  • postawa ciała podczas mówienia,

  • realizacja cech parajęzykowych, takich jak tempo, intonacja, natężenie głosu,

  • płynność wypowiedzi,

  • poziom zrozumiałości mowy.

W zależności od wieku dziecka diagnoza powinna uwzględniać następujące umiejętności:

  • znajomość nazw kategorii nadrzędnych,

  • znajomość nazw elementów kategorii nadrzędnej,

  • odnajdywanie wyrazów rymujących się,

  • rozumienie metafor i tworzenie wypowiedzi o charakterze metaforycznym,

  • tworzenie meronimii,

  • definiowanie słów,

  • udział w dialogu,

  • tworzenie tekstów narracyjnych, takich jak opis i opowiadanie;

  • emocjonalno-społeczne skutki mowy i twarzy rozszczepowej;

  • ogólny sposób adaptacji rodziny do sytuacji urodzenia dziecka z wadą rozszczepową;

  • analiza wyników specjalistycznych badań i konsultacji ortodontycznych, laryngologicznych, foniatrycznych, chirurgicznych i ewentualnie psychologicznych, a także np. logopedycznych badań niewerbalnych czynności orofacjalnych, słuchu fonemowego;

  • wywiad dotyczący następujących zagadnień:

  • typ rozszczepu,

  • przebieg dotychczasowego leczenia chirurgicznego, ortodontycznego, laryngologicznego i foniatrycznego oraz leczenia innych specjalistów, w tym korzystanie z ewentualnej diagnozy i terapii psychologicznej i/lub terapii logopedycznej,

  • rodzaj i czas najbliższych zabiegów chirurgicznych, ortodontycznych, laryngologicznych,

  • przebieg rozwoju psychomotorycznego,

  • przebieg rozwoju mowy,

  • przebieg rozwoju niewerbalnych czynności orofacjalnych,

  • rodzina dziecka jako podstawowe środowisko wychowawcze,

  • funkcjonowanie dziecka w środowisku przedszkolnym, szkolnym i rówieśniczym,

  • postępy edukacyjne dziecka;

  • diagnoza różnicowa: występujące u dzieci z izolowaną wadą rozszczepową zaburzenia w rozwoju, w tym w szczególności w aspekcie funkcji biologicznych i rozwoju sprawności artykulacyjnej, a także zaburzeń rytmu i tempa rozwoju mowy należy zróżnicować w odniesieniu do:

  • zaburzeń w różnym stopniu i zakresie naruszających rozmaite sfery rozwoju dziecka od urodzenia:

  • mózgowe porażenie dziecięce,

  • opóźnienie rozwoju psychoruchowego,

  • upośledzenie umysłowe,

  • autyzm,

  • mutyzm,

  • głuchota i niedosłuch,

  • alalia (inne typy niż alalia rozszczepowa),

  • niedokształcenie mowy o typie afazji,

  • zaburzeń dźwięków mowy o etiologii odmiennej niż rozszczep wargi i podniebienia, a występujących w innych typach dyslalii obwodowej, dyslalii podkorowej i dyslalii korowej,

  • rozwojowej niedoskonałości sprawności artykulacyjnej,

  • cech gwarowych.

Literatura:

D. Pluta-Wojciechowska: Standard postępowania logopedycznego w przypadku osób z rozszczepem wargi i podniebienia, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 175–206.

D. Pluta-Wojciechowska: Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia, Kraków 2011.

Mowa pacjenta z rozszczepem podniebienia. Szkice foniatryczno-logopedyczne, red. M. Hortis-Dzierzbicka, E. Stecko, Warszawa 2005.

Z. Dudkiewicz, M. Hortis-Dzierzbicka: Rozszczep wargi i/lub podniebienia – standard postępowania, „Standardy Medyczne” 2000, t. 5 (8), s. 28–33.

E. Stecko: Znaczenie oceny i wczesnej stymulacji logopedycznej dziecka z rozszczepem wargi i/lub podniebienia, [w:] II konferencja robocza – rehabilitacja mowy. Rozszczep wargi i podniebienia, red. Z. Dudkiewicz, Warszawa 1996, s. 38–44.