ALALIA ROZSZCZEPOWA

ang. cleft alalia

Złożone zaburzenia mowy występujące u dzieci z rozszczepem – zaburzenia tempa, rytmu i intensywności rozwoju mowy spowodowane sprzężonym działaniem czynników biologicznych i psychologiczno-społecznych.

Wyjaśniając termin alalia rozszczepowa, należy nawiązać do terminu mowa rozszczepowa, który oznacza – ujmując ogólnie – mowę osób z rozszczepem. Do niedawna termin ten miał charakter raczej metaforyczny i dotyczył nienormatywnej realizacji fonemów, w której na plan pierwszy wysuwało się nosowanie otwarte, realizacje poza jamą ustną w postaci zwarć i szczelin gardłowych oraz krtaniowych, a także towarzyszące mowie współruchy mimiczne twarzy, a u niektórych osób tzw. mowa samogłoskowa (brak spółgłosek, w szczególności spółgłosek właściwych). Ostatnio przeprowadzone badania (Danuta Pluta-Wojciechowska, 2011) pokazały, że dzieci w wieku od 4. miesiąca do 3. roku życia w różny sposób reagują na występujące zaburzenia związane z wadą w obrębie środkowej części twarzoczaszki. Biorąc pod uwagę rozwój mowy, dzieci z rozszczepem można podzielić na następujące grupy:

  • dzieci, u których rozwój mowy przebiega zgodnie z tempem i rytmem rozwoju, a po operacji chirurgicznej pojawiają się prawidłowe dźwięki,

  • dzieci, których rozwój mowy przebiega w zgodnych z normą tempie i rytmie rozwoju, pojawiają się zmiany w obrębie tworzonych dźwięków (mówi dużo, „po swojemu”, deformuje głoski); są to proste zaburzenia mowy, dyslalia rozszczepowa,

  • dzieci, których rozwój mowy przebiega z zaburzeniami tempa, rytmu i intensywności rozwoju wraz z występowaniem nienormatywnych głosek (np. mówi mało, deformując głoski; mówił mało i nagle zaczyna mówić dużo, deformując głoski); są to złożone zaburzenia mowy, alalia rozszczepowa.

W związku z tym można wyodrębnić zaburzenia w rozwoju mowy o charakterze dyslalii rozszczepowej (proste zaburzenia rozwoju mowy polegające na nienormatywnej realizacji fonemów przy prawidłowym tempie i rytmie rozwoju systemu leksykalnego, morfologicznego i syntaktycznego) oraz alalię rozszczepową.

Alalię rozszczepową charakteryzują złożone zaburzenia rozwoju mowy, polegające na występowaniu jakościowych zaburzeń tworzonych głosek (występują głoski nienormatywne), a także małej liczbie tworzonych jednostek i/lub rzadkim ich pojawianiu się (np. mała liczba wyrazów i/lub rzadkie ich pojawianie się), i/lub zaburzeniach tempa, i/lub rytmu rozwoju. Tworzenie jednostek języka przebiega zatem z wykorzystaniem głosek nienormatywnych w kontekście różnej konfiguracji następujących cech:

  • opóźnienia w rozwoju mowy: głoski nienormatywne + opóźnione pojawianie się np. pierwszego wyrazu,

  • zmiany rytmu rozwoju mowy: głoski nienormatywne + nagłe zahamowanie po wcześniejszym prawidłowym tempie rozwoju lub nagłe przyspieszenie rozwoju po wcześniejszym zahamowaniu,

  • zmiany ilościowe: głoski nienormatywne, ale mała liczba tworzonych jednostek (sylab, wyrazów) i/lub rzadkie ich pojawianie się.

Wskazując na przyczyny alalii rozszczepowej, należy wymienić czynniki o charakterze anatomiczno-czynnościowym spowodowane rozszczepem (np. zmiany strukturalne spowodowane wadą rozszczepową; zaburzenia czynności prymarnych, czyli biologicznych, w szczególności takich jak oddychanie i przyjmowanie pokarmów, picie; choroby uszu i niedosłuch) oraz czynniki psychologiczno-społeczne (np. uraz pooperacyjny i zahamowanie rozwoju mowy; konieczność adaptacji do nowych warunków po operacji chirurgicznej; nie można wykluczyć niektórych postaw rodziców, które nie sprzyjają rozwojowi mowy, a związane są z urodzeniem dziecka z rozszczepem; wcześniejsze wykształcenie kompetencji metajęzykowej; nieprawidłowo prowadzona przez rodziców korekta mowy dziecka i terapia logopedyczna nastawiona jedynie na zmianę artykulacji), które mogą występować w różnych konfiguracjach, tworząc dla każdego dziecka odmienny zestaw powiązanych przyczyn zaburzeń.

Literatura:

D. Pluta-Wojciechowska: Mowa rozszczepowa – termin metaforyczny czy dosłowny? w druku.

D. Pluta-Wojciechowska: Podstawy patofonetyki mowy rozszczepowej. Dyslokacje, Bytom 2010.

D. Pluta-Wojciechowska: Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia, Kraków 2011.

M. Hortis-Dzierzbicka: Rozszczep wargi i podniebienia – problematyka mowy rozszczepowej, „Medycyna Wieku Rozwojowego” 1999, t. 3, nr 3, s. 369–375.

M. Hortis-Dzierzbicka: Mowa pacjenta z rozszczepem podniebienia. Szkice foniatryczno-logopedyczne, Warszawa 2005.