/DYSFAZJA ROZWOJOWA, AFAZJA WRODZONA/
ang. developmental aphasia, infantile aphasia, fr. aphasie congenitale
grec. phásis ‘wypowiedź’, łac. phasia ‘mowa’; grec. a- ‘brak’; łac. aphasia ‘niemota’
W literaturze anglosaskiej afazja rozwojowa oznacza brak rozwoju mowy u dziecka powyżej 3. roku życia, które słyszy i dobrze rozwija się pod względem intelektualnym. W takim właśnie znaczeniu termin ten użyty jest w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Psychicznych (ICD-10), gdzie rozwojową dysfazją lub afazją określa się zaburzenia ekspresji (typ ekspresyjny – F80.1) i percepcji mowy (typ recepcyjny, rozwojowa afazja Wernickego, głuchota słów i wrodzone zaburzenia percepcji słuchowej, którym prawie zawsze towarzyszą zaburzenia ekspresji mowy – F80.2) wynikające z patologii rozwoju lub uszkodzeń mózgu.
Wśród badaczy zjawiska funkcjonują różne poglądy na temat znaczenia i zakresu terminu afazja rozwojowa. Jedni zakładają, że zaburzenia rozwoju mowy związane z uszkodzeniami korowych struktur mózgu pochodzenia korowego u dzieci, których zasadnicza przyczyna miała miejsce w okresie kształtowania mowy, powinny być określane nazwą niedokształcenie mowy o typie afazji, natomiast afazją powinno się określać jedynie utratę zdolności do mówienia lub/i rozumienia wypowiedzi, co ma miejsce jedynie w przypadkach uszkodzeń mózgu u dzieci, które opanowały już mowę. Inni natomiast sytuują afazję rozwojową (dysfazję rozwojową) w obrębie dwu, obok afazji nabytej, klinicznych postaci afazji dziecięcej. W tym ujęciu afazja rozwojowa objawia się wystąpieniem specyficznych, czyli niebędących wtórną konsekwencją innych, czynników, np. głuchoty lub upośledzenia umysłowego, zaburzeń rozwoju językowego na skutek zmian patologicznych w rozwoju mózgu zaistniałych w okresie prenatalnym, okołoporodowym lub w pierwszych miesiącach życia dziecka. Druga postać kliniczna afazji dziecięcej – afazja nabyta – opisywana jest jako zaburzenie językowego rozwoju wywołane dysfunkcją mózgową po 2. roku życia i później, kiedy język dziecka zaczyna się rozwijać, dziecko zaczyna rozumieć wypowiedzi innych i samo zaczyna je formułować. Istotne jest to, że w przypadku afazji nabytej rozwój mowy dziecka przebiegał normalnie, po czym nastąpiło uszkodzenie mózgu doprowadzające do wystąpienia zaburzeń. Wśród zwolenników tego stanowiska spotyka się głosy, że u dzieci poniżej 7. roku w ogóle nie powinno się mówić o afazji, gdyż obserwowane u nich objawy zaburzeń mowy różnią się od typowych objawów afazji u dorosłych (nie występuje wielosłowność, parafazje czy stereotypy werbalne), co wiąże się z faktem, że u dzieci język dopiero się kształtuje i struktury nerwowe związane z mówieniem nie są jeszcze w pełni dojrzałe, stąd obraz zaburzeń językowych jest odmienny niż w przypadkach afazji, kiedy następuje zaburzenie opanowanych wcześniej czynności mowy.
Ze względu na głębokość zaburzeń w rozwoju języka powodowanych patologią mózgową wyodrębnia się afazję rozwojową – na określenie całkowitego braku mowy, do którego może dojść zarówno w przypadku, gdy mowa nie wykształciła się, jak i wtedy, gdy po zakończeniu procesu rozwojowego lub w trakcie jego przebiegu dziecko całkowicie traci zdolność porozumiewania się – oraz dysfazję rozwojową, odnoszącą się do przypadków, gdy czynności językowe zostały ograniczone lub realizowane są w sposób zakłócony.
Termin afazja rozwojowa wymaga weryfikacji w kontekście obowiązującego we współczesnej logopedii aparatu terminologiczno-pojęciowego, gdzie afazja jako osobna jednostka patologii mowy sytuowana jest w grupie zaburzeń związanych z rozpadem systemu językowego i definiowana jako zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych u człowieka, który już uprzednio opanował te czynności, a określenie rozwojowa odnosi się do fizjologicznego, prawidłowo przebiegającego procesu rozwoju (por. rozwojowa niepłynność mówienia). W obowiązujących obecnie standardach diagnozy logopedycznej w grupie specyficznych zaburzeń mowy u dzieci, ze względu na mechanizm patologii mózgowej, charakterystykę objawów, metodykę postępowania terapeutycznego oraz dynamikę ustępowania zaburzeń językowych, dokonuje się zróżnicowania i wyodrębnia cztery osobne jednostki patologii mowy: 1) alalię prolongatę; 2) alalię; 3) niedokształcenie mowy o typie afazji; 4) afazję dziecięcą.
Literatura:
A. Herzyk: Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Lublin 1992.
G. Jastrzębowska: Afazja, dysfazja dziecięca, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, t. 1, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 1999, s. 369–406.
Z. Kordyl: Psychologiczne problemy afazji dziecięcej, Warszawa 1968.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta, Kraków 1994.
U.Z. Parol: Dziecko z niedokształceniem mowy, Warszawa 1989.
