Nauka wymowy u jednych dzieci przebiega szybko i prawidłowo, a u innych dzieci należy ją wspomagać. Wszystko zależy od indywidualnych cech psychofizycznych i warunków środowiskowych, w których wychowuje się dziecko.
Od urodzenia dziecko uczy się mowy poprzez naśladowanie i powtarzanie. Jeśli dziecko po ukończeniu pierwszego roku życia nie mówi, a po ukończeniu drugiego roku życia dziecko mówi w sposób zrozumiały tylko dla osób z najbliższego otoczenia, należy udać się z dzieckiem do logopedy.
Wypowiadanie poszczególnych głosek w wymowie pojawia w określonej kolejności. Jeśli małe dziecko wypowiada pewne głoski nieprawidłowo, wynika to prawdopodobnie z rozwojowego charakteru mowy - głoski trudniejsze do wypowiedzenia dziecko zastępuje w wymowie łatwiejszymi, np. głoskę r zastępuje głoską l. Natomiast przetrwałe wypowiadanie głosek nieprawidłowo może świadczyć o wadach wymowy. Za normę przyjmuje się opóźnienia w poszczególnych etapach rozwoju mowy do pół roku. Dlatego bardzo ważne jest zdiagnozowanie problemu we właściwym momencie.
Skąd wiadomo, że rozwój mowy dziecka jest prawidłowy?
W celu ustalenia czy mowa dziecka przebiega prawidłowo, należy znać prawidłowy jej przebieg na poszczególnych poziomach wieku.
Dziecko rodzi się z umiejętnością komunikowania się. Podstawową formą porozumiewania się noworodka z otoczeniem jest krzyk. W tym okresie dziecko jest również dokładnym obserwatorem otoczenia. Bardzo szybko uczy się relacji społecznych, a dzięki dobrze funkcjonującemu narządowi słuchu, uczy się języka.
Około 6 miesiąca życia, w wymowie dziecka można usłyszeć sylaby. Jest to tak zwany okres gaworzenia, który trwa do czasu pojawienia się w wymowie dziecka pierwszych słów. Okres słowa przypada u większości dzieci prawidłowo rozwijających się w koło 12 miesiąca życia. W tym czasie dziecko zaczyna świadomie nazywać osoby z otoczenia, wypowiadając dwie (lub trzy) takie same sylaby, np. mama, baba, tata. W wymowie pojawiają się też wyrażenia dźwiękonaśladowcze, np. miau, beee, muuuu.
Od 20 do 24 miesiąca życia dziecko potrafi wymawiać samogłoski i niektóre spółgłoski, np. b, p, m, d, t, n, w, f, k, g, h, ś, ź, ć, dź, , j, l. Wiele dzieci w tym okresie zaczyna łączyć słowa, np. mama da, to lala.
Dwulatek rozumie mowę otoczenia, wypowiada coraz więcej słów, zaczyna budować pierwsze zdania. W wymowie dzieci można zaobserwować zastępowanie głosek trudniejszych głoskami łatwiejszymi, np. dziecko nie mówi czapka tylko capka.
Trzylatek zna około 1000 słów i buduje coraz dłuższe zdania. W tym wieku dziecko opanowuje gramatykę języka ojczystego, a wymowa jest coraz bardziej zrozumiała dla dalszego otoczenia. Dziecko wymawia wszystkie samogłoski, a w jego zasobach leksykalnych pojawiają się spółgłoski s, z, c, dz.
Przedszkolak w wieku od 4 do 5 lat powinien prawidłowo wymawiać wszystkie wymienione wcześniej głoski, a niektóre dzieci w tym wieku zaczynają wymawiać głoski sz, ż, cz, dż.
Natomiast prawidłowo rozwijające się dziecko w wieku od 6 lat wymawia prawidłowo wszystkie głoski języka polskiego i swobodnie posługuje się mową.
Wymowa których głosek jest najtrudniejsza dla dzieci?
Jednym z najczęściej występujących zaburzeń wymowy u dzieci są wady artykulacyjne. Są to nieprawidłowości polegające na wypowiadaniu jednej, wielu, a nawet niemal wszystkich głosek nieprawidłowo. Spowodowane są one m.in. niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami słuchu, zaniedbaniem środowiskowym, wadami genetycznymi lub nieprawidłowościami w budowie narządów mowy, np. skrócone wędzidełko podjęzykowe, nieprawidłowości w budowie języka, czy nieprawidłowy zgryz.
Zauważone nieprawidłowości w wymowie powinny być jak najszybciej skonsultowane s logopedą, który zaleci dziecku odpowiednie ćwiczenia. W celu uzyskania szybkiej poprawy w wymowie dziecka, ćwiczenia logopedyczne należy kontynuować w domu, codziennie przez kilka minut.
Niektóre problemy z prawidłową wymową głosek nie są zaburzeniami, tylko naturalnym zastępowaniem przez młodsze dzieci trudniejszych głosek łatwiejszymi, co związane jest z niedojrzałością narządów artykulacyjnych. U młodszych dzieci jest to proces naruralny, ale jeśli trwa za długo, konieczne jest wsparcie i interwencja logopedy.
Najczęściej trudności pojawiają się przy wymowie głosek: sz, ż, cz, dż, któe dziecko zastępuje głoskami łatwiejsze: ś, ź, ć, dź lub s, z, c, dz.
Duży problem niektórym sprawia dzieciom wymowa głoski r, która zastępowana jest przez l lub j.
Dużo trudniejsze w terapii są zaburzenia artykulacji polegające na zniekształcaniu wymawianych głosek, np.:
– rotacyzm – nieprawidłowa wymowa głoski r,
– seplenienie – nieprawidłowa wymowa wszystkich lub niektórych głosek z tzw. trzech szeregów: ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż
– mowa bezdźwięczna – zamiana głosek dźwięczne, np.: b, d, w, g, itd. na podobnie brzmiące głoski bezdźwięczne, odpowiednio: p, t , f, k,
– zaburzona, niewłaściwa wymowa innych głosek.
Prawidłowa wymowa jest bardzo ważna w porozumiewaniu się i prawidłowym rozwoju człowieka. Do logopedy należy zgłosić się zawsze, kiedy niepokoi nas wymowa dziecka lub językowe porozumiewanie się. Nieprawidłowa wymowa może być objawem poważnego zaburzenia rozwojowego. Wówczas oprócz diagnozy logopedycznej niezbędne będą dodatkowe diagnozy specjalistyczne, np. diagnoza psychologiczna, psychiatryczna, neurologiczna, czy foniatryczna.
Dzieci z wadami wymowy mogą mieć poważne problemy w nauce czytania i pisania, a potem w nauce wszystkich przedmiotów w szkole. Często dzieci takie mają problemy emocjonalne, co wynika z trudności w komunikowaniu się z innymi ludźmi.
