/MODYFIKOWANIE SPOSOBU MÓWIENIA W TERAPII JĄKANIA/
ang. speak more fluently; fluency-shaping therapy; fluency-enhancing strategies, fluency facilitating speaking skills (FS)
z ang. fluency-shaping ‘kształtowanie’; ‘płynności’
Mówienie bardziej płynne to podejście do terapii jąkania, którego najważniejszym celem jest wyeliminowanie objawów niepłynności w mowie (ang. stutter-free speech) poprzez zmienianie sposobu mówienia. W tym behawioralnym podejściu terapeutycznym modyfikowany jest ogólny sposób mówienia osoby jąkającej się. Inaczej niż w jąkaniu się bardziej płynnym, gdzie modyfikacji ulega raczej epizod niepłynności. W terapii mówienia bardziej płynnego bezpośrednim przedmiotem oddziaływań terapeutycznych nie jest też zmienianie postaw, przekonań, czy sposobu reagowania klienta na swoje jąkanie. Zwolennicy tego podejścia uważają, że upłynnienie mowy – wyeliminowanie jąkania automatycznie zlikwiduje negatywne, afektywne komponenty zaburzenia. Realizowanie najważniejszego celu mówienia bardziej płynnego – upłynnienia mowy uzyskiwane jest za pomocą różnych technik. Najpopularniejsze z nich to: (1) zmiana tempa wypowiedzi, najczęściej zwolnienie tempa mowy (ang. changing speech rate – slowed rate), jest to uzyskiwane za pomocą przeciągania, np. sylabotwórczych samogłosek lub pauzowania; (2) łagodne inicjowanie fonacji (ang. easy onset of phonation); (3) delikatny kontakt narządów artykulacyjnych – light articulatory contacts); (4) terapia oddechowa (ang. airflow managemnet). W niektórych podejściach wykorzystujących metodykę mówienia bardziej płynnego na początkowym etapie terapii mowa modyfikowana jest w sposób bardzo radykalny (np. wprowadza się bardzo wolne tempo mowy), by następnie w miarę uzyskiwania poprawy płynności mowy przywracać bardziej naturalny sposób wypowiadania się. Inne programy terapeutyczne wykorzystują z kolei efekt opóźnionego sprzężenia zwrotnego (DAF, ang. delayed auditory feedback) w celu uzyskania zwolnienia tempa mowy. W modyfikowaniu sposobu mówienia w terapii jąkania wykorzystuje się zasady behawioralne, z zachowaniem regularnych pomiarów płynności mowy, a postepowanie logopedyczne jest wysoce ustrukturyzowane. Terapia przebiega zgodnie z zasadami uczenia (np. stopniowanie trudności), zazwyczaj opanowywanie techniki upłynniającej mowę rozpoczynane jest na poziomie krótkiego wyrazu się, by stopniowo wydłużać i utrudniać wypowiedź. Terapia wymaga systematyczności i zakłada przenoszenie wyćwiczonych w gabinecie logopedy umiejętności na sytuacje dnia codziennego. Techniki opanowane w warunkach gabinetowych z logopedą, są następnie stosowane w coraz to trudniejszych, bardziej naturalnych sytuacjach. Wszystkie techniki wykorzystywane w podejściu mównie bardziej płynne w jakimś stopniu zmieniają sposób mówienia klienta. Zazwyczaj pozwalają na osiąganie szybkiej poprawy w zakresie płynności mowy, ale wypowiedź często brzmi nienaturalnie. Powoduje to, że osoby jąkające mogą odczuwać opór przed ich stosowaniem w realnych życiowych sytuacjach. Dlatego istotnym elementem terapii jest z jednej strony motywowanie pacjenta do regularnych ćwiczeń upłynniających mowę, dających poczucie sukcesu, ale zarazem wskazane jest dawanie mu wyraźnego sygnału, że permanentne stosowanie tych technik w życiu codziennym, czy stałe monitowanie własnej mowy nie jest w pełni wykonalne. Najważniejszym celem tego podejścia jest opanowanie płynności w mowie, początkowo w sposób kontrolowany, by następnie uzyskiwać spontaniczną płynność wypowiedzi i normalną, zwykłą płynność mówienia. Przykładami takich podejść są anglojęzyczne programy ELU (ang. Extended Length of Utterance, J. Costello Ingham, 1983, 1999), czy GILCU (ang. Gradual Increase in Length and Complexity of Utterance, B. Ryan, 1971, 1974, 1986). W Polsce metodykę mówienia bardziej płynnego z elementami podejścia modyfikowania jąkania stosuje się m. in. w Zmodyfikowanym Programie Psychofizjologicznej Terapii Jąkających się M. Chęćka, czy w Zintegrowanym programie terapii osób jąkających się W. Kosteckiej.
Literatura:
E.M. Bennett: Working with People Who Stutter. A Lifespan Approach, Upper Saddle River, 2006.
O. Bloodstein, N. Bernstein Ratner: A Handbook on Stuttering. Sixth Edition, Clifton Park 2008.
M. Chęciek: Jąkanie. Diagnoza – terapia – program. zaburzeń mowy, Kraków 2007.
W. Kostecka: Zintegrowany program terapii osób jąkających się, Lublin 2004.
Z. Tarkowski: Jąkanie, Warszawa 1999.
