/DWUKLASOWOŚĆ JĘZYKA, PODWÓJNA ARTYKULACJA JĘZYKA/
ang. double articulation, niem. doppelte Artikulation, fr. double articulation, ros. двайная артикуляциа
dwustopniow-ość (od dwustopniowy, dwa stopnie); psł. *ęzykъ ‘narząd w jamie ustnej’
Uniwersalna cecha języka ludzkiego, przejawiająca się w konstrukcji systemu językowego, w którym występują dwa stopnie (poziomy): nieznaczący i znaczący. Poziom nieznaczący jest związany z jednostkami fonicznymi, takimi jak fonemy czy sylaby, natomiast poziom znaczący składa się ze znaków (wyrazów). Fonemy i sylaby nie przenoszą samodzielnie znaczenia w aktach mowy, np. nie można przypisać znaczenia takim jednostkom jak p, i, s, a, k czy pi, sak. Znaczenie pojawia się dopiero na poziomie wyrazów (np. w postaci wyrazu pisak). W wypadku wyrazów podzielnych morfologicznie znaczenie rozkłada się na morfemy, np. w wyrazie pisak: pis- ‘pisać’ i -ak ‘narzędzie do wykonania jakiejś czynności’.
W dwustopniowości języka najpełniej wyraża się ekonomia systemu językowego, jego praktyczność i nieograniczone możliwości w tworzeniu znaków językowych. W ramach stopnia fonicznego jakiegokolwiek języka występuje ograniczona, stosunkowo niewielka liczba jednostek (fonemów), zwykle kilkadziesiąt. Z tej stosunkowo niewielkiej liczby fonemów można utworzyć – poprzez różne kombinacje − praktycznie nieskończoną liczbę znaków językowych (wyrazów), co daje użytkownikom języka stałą możliwość wprowadzania do słownika nowych jednostek, o ile zachodzi taka potrzeba. Nieduża liczba fonemów sprawia, że ich realizacja jest łatwiejsza, a ich identyfikacja w konkretnych aktach mowy jest skuteczniejsza. W praktyce ma to związek z szybkością tworzenia i odbioru mowy. Ponadto w wypadku istnienia dużej liczby jednostek fonicznych niezbędny byłby bardziej skomplikowany aparat artykulacyjny nadawcy, a także – od strony odbiorcy – konieczny byłby bardzo precyzyjny system identyfikacyjny tych jednostek, uwzględniający subtelne różnice między nimi.
Dwustopniowość systemu komunikacyjnego praktycznie nie istnieje w komunikacji zwierzęcej. Zwierzęta używają jednostopniowych jednostek komunikacyjnych, tzn. dźwięki lub ich sekwencje całościowo sygnalizują jakieś treści (np. krzyk ptaka jako sygnał zbliżającego się niebezpieczeństwa).
Zob. także: SYSTEM JĘZYKOWY, WYRAZ, MORFEM
Literatura:
R. Grzegorczykowa: Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2008.
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.
T. Milewski: Językoznawstwo, Warszawa 2009.
