/STRUKTURA JĘZYKA/
ang. language system, niem. Sprachsystem, fr. systéme de langage, ros. языковая система
grec. systema ‘zorganizowana całość’; język-owy
Pojęcie języka przedstawianego jako zorganizowana całość. W takim ujęciu język nie jest zbiorem luźnych jednostek, lecz spójną strukturą, w której poszczególne elementy są ze sobą ściśle powiązane systemem relacji. Wartość poszczególnego elementu zależy od innych elementów systemu oraz od miejsca danego elementu w całym systemie językowym.
Na system językowy składają się różne podsystemy: fonologiczny, morfologiczny, syntaktyczny, leksykalny.
System fonologiczny to struktura złożona z fonemów występujących we wzajemnych relacjach. Wartość jakiegokolwiek fonemu zależy od innych fonemów (np. dźwięczność /b/ jest znacząca w opozycji do bezdźwięcznego /p/) i od miejsca w systemie fonologicznym (np. /b/ jako element podsystemu spółgłoskowego, opozycyjnego w stosunku do podsystemu samogłoskowego; także jako część podstruktury spółgłosek eksplozywnych – w opozycji do spółgłosek szczelinowych czy sonornych).
Podobnie zorganizowane są inne podsystemy językowe. System morfologiczny to uporządkowany wewnętrznie zbiór morfemów i kategorii morfologicznych. Dzieli się na podsystem słowotwórczy (zawierający morfemy i kategorie słowotwórcze) oraz fleksyjny (z morfemami i kategoriami fleksyjnymi). W systemie składniowym jednostkami są składniki syntaktyczne i struktury syntaktyczne (różne typy wypowiedzeń). System leksykalny to słownictwo rozumiane jako wewnętrznie uporządkowana całość składająca się ze znaków językowych (wyrazów) połączonych relacjami semantycznymi.
Pojęcie systemu językowego dotyczy języka rozumianego jako świadoma bądź nieświadoma wiedza o języku, niezbędna każdemu użytkownikowi danego języka. Stanowi ona podstawę do tworzenia ciągów językowych, a także ich odbioru. Uporządkowana systemowo wiedza językowa, mająca swój odpowiednik w strukturach neuronowych w mózgu, pozwala na sprawne posługiwanie się – czynne i bierne – jednostkami językowymi w różnych sytuacjach wymagających zastosowania języka.
Zob. także: GRAMATYKA
Literatura:
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.
Cz. Lachur: Zarys językoznawstwa ogólnego, Opole 2004.
R. Grzegorczykowa: Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2008.
E. Łuczyński, J. Maćkiewicz: Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2002.
F. de Saussure: Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 1991.
