/ZABURZENIA NAZYWANIA, DYSNOMIA/
ang. anomia
łac. nomen ‘imię’; grec. a- ‘brak’, anomia ‘bezprawie’
Trudności w nazywaniu występujące w rozmaitych zaburzeniach mowy, ale opisane najdokładniej w przypadkach alalii, afazji i otępienia. Według niektórych badaczy na podstawie anomii nie można wnioskować o rodzaju zaburzenia czy jego typie, lecz o stopniu jego nasilenia. Anomia u dzieci z alalią objawia się jako brak zdolności do aktualizacji nazw wynikający z trudności w opanowaniu słuchowo-ruchowych wzorców wyrazów. Podłożem tych trudności są deficyty w rozwoju funkcji słuchowych (przede wszystkim słuchu fonematycznego i słuchowej pamięci słownej) lub w rozwoju motorycznym (przede wszystkim praksji oralnej, kinestezji artykulacyjnej, melodii kinetycznej). U chorych z afazją, którzy mieli opanowane wcześniej słuchowo-ruchowe wzorce wyrazów, anomia może wystąpić w różnych konfiguracjach: 1) przy zachowanej poprawnej artykulacji i zachowanych możliwościach budowy zdania (w afazji mnestycznej); 2) przy towarzyszących jej trudnościach w czytaniu i pisaniu (w afazji motorycznej, czasem mnestycznej); 3) przy zachowanej płynności wypowiedzi (w afazji Wernickego). W typologii afatycznych zaburzeń językowych według Mariusza Maruszewskiego (1966) znalazły się następujące kategorie zaburzeń nominacji: 1. typ – niemożność podania nazwy, niekiedy połączona ze wskazaniem słowem czy gestem, że przedmiot jest rozpoznawany, oraz wyrażeniem stanu emocjonalnego; 2. typ – zamiast podania nazwy przedmiotu pojawia się omówienie jego funkcji, pochodzenia, a niekiedy przytoczone zostaje osobiste doświadczenie związane z danym obiektem; 3. typ – zamiast podania nazwy przedmiotu pojawia się inne słowo, które może być nazwą podobnego obiektu (podobieństwo semantyczne), słowem o podobnym brzmieniu (podobieństwo leksykalne), powtórzeniem poprzednio wypowiedzianego słowa (perseweracja) albo słowem, którego nie da się zaklasyfikować według tych zasad; 4) typ – zamiast podania nazwy, pojawia się słowo zniekształcone (parafazja głoskowa), co może polegać na użyciu we właściwej nazwie głosek nienależących do danego słowa (dodanie nowych lub zastąpienie istniejących), pominięciu głosek we właściwym słowie, albo wypowiedzeniu takiego słowa, jakiego nie ma w języku ojczystym (żargon afatyczny).
Osoba z afazją może wykazywać różny profil zaburzeń w zakresie czynności nazywania. Szczegółowa analiza zakłóceń w użyciu nazw pozwala przyjąć, że nie ma zaburzeń nazywania w ogóle, lecz są różne postacie zaburzeń tej czynności, wywołane różnymi zaburzeniami programujących ją mechanizmów, najprawdopodobniej zależne od różnych lokalizacji uszkodzenia mózgu, co można zaobserwować też w przypadkach rozmaitych typów otępienia. Wniosek ten wskazuje jednoznacznie na bezużyteczność operowania przy opisach zespołów afatycznych takimi globalnymi terminami jak zaburzenia nazywania, rozumienia, powtarzania itp. Również w opisie alalii istotne jest wskazanie dominującego patomechanizmu (percepcyjnego, motorycznego) uniemożliwiającego opanowanie słuchowo-ruchowych wzorców nazw.
Literatura:
A. Bolewska: Czynność nazywania a posługiwanie się pojęciami, [w:] Neuropsychologia kliniczna. Wybrane zagadnienia, red. M. Klimkowski, A. Herzyk, Lublin 1994, s. 93–110.
A. Herzyk: Afazja: mechanizmy mózgowe i symptomatologia, „Logopedia” 2000, t. 27, s. 23–54.
M. Maruszewski: Afazja. Zagadnienia teorii i terapii, Warszawa 1966.
J. Panasiuk: Interakcja w afazji. TEKST – metaTEKST – konTEKST, Lublin 2012.
M. Pąchalska: Patogeneza i neuropsychologiczna diagnostyka afazji, [w:] Podstawy neuropsychologii klinicznej, red. L. Domańska, A.R. Borkowska, Lublin 2009, s. 151–194.
