MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE

ang. infantile cerebral palsy

Zespół przewlekłych i niepostępujących zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, głównie ośrodkowego neuronu ruchowego. Inaczej, zespół ewoluujących zaburzeń ruchowych, będących wynikiem niepostępującego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Pomimo braku ciągłego oddziaływania czynnika wpływającego na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, skutki tego uszkodzenia mają charakter postępujący. Wynika to z faktu, iż uszkodzenie następuje w bardzo wczesnym okresie rozwoju dziecka.

Wśród przyczyn wywołujących m.p.dz. należy wymienić zmiany powstałe w okresie: zarodkowym (embriopatie), między 15. a 75. dniem rozwoju zarodka, i mogące być skutkiem przebycia przez matkę takich chorób wirusowych jak: różyczka, świnka, odra; płodowym (fetopatie), w ramach których wyodrębnia się fetopatie wirusowe, np. na skutek zapalenia opon mózgowych płodu, fetopatie bakteryjne, np. kiła, lub fetopatie wywołane przez pasożyty, np. toksoplazmoza; okołoporodowym – czynniki mechaniczne, fizyczne, chemiczne, metaboliczne i infekcyjne uszkadzające układ nerwowy dziecka. Czynniki uszkadzające ośrodkowy układ nerwowy w okresie płodowym stanowią 30% przyczyn m.p.dz. Tak samo często m.p.dz. powstaje na skutek urazów około- i poporodowych oraz niedotlenienia. W 10% przypadków występują przyczyny o charakterze genetycznym. Pozostałe przypadki (30%) trudno poddać etiologicznej ocenie, ponieważ nie można określić tu przyczyn zespołu neurologicznego. Częstość występowania m.p.dz. ocenia się na 2–3 promile, co oznacza, że zespół ten występuje u dwojga, trojga dzieci na każde 1000 żywo urodzonych, przy czym częściej dotyka chłopców.

W wyodrębnianiu mózgowego porażenia dziecięcego ze spektrum neurologicznych zaburzeń wieku dziecięcego pierwszoplanową rolę odgrywają fizyczne objawy tego zespołu. Mimo niejednorodności fizycznych symptomów m.p.dz. najczęściej stwierdza się: uszkodzenia aparatu ruchowego, zaburzenia napięcia mięśniowego, opóźnienia rozwoju psychoruchowego, porażenia i niedowłady, zaburzenia zborności ruchów, zaburzenia posturalne, zakłócenia równowagi. Ponadto występują fizyczne objawy towarzyszące, takie jak: epilepsja, drgawki, zaburzenia czynności ssania, połykania, żucia. Wymienione fizyczne symptomy wpływają na zakres i kształt objawów zmysłowych, poznawczych, językowych i psychospołecznych, stwierdzanych u osób z m.p.dz. Wszystkie one, rozpatrywane z perspektywy biomedycznej, są uzależnione od miejsca, rozległości i czasu wystąpienia patologii mózgowia. Ww. kryteria są podstawą wyodrębniania poszczególnych typów m.p.dz.

Odwołując się do rozwiązań Thomasa Ingrama (obejmujących rodzaj zespołu neurologicznego, jego rozmieszczenie oraz stopień nasilenia) i Bengta Hagberga (ujmujących dwa czynniki: rodzaj napięcia mięśniowego oraz topografię niedowładów), biorąc pod uwagę kryterium umiejscowienia uszkodzenia mózgowia i łącząc je z poszczególnymi objawami fizycznymi, obwodowymi, można wyróżnić następujące postacie m.p.dz.:

  1. Piramidową (spastyczną) – powstaje na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg mózgowych kierujących czynnościami ruchowymi. Patomechanizm znajduje się w obrębie kory mózgowej, w szczególności w układzie piramidowym, kontrolującym ruchy dowolne oraz postawę ciała. Postać ta charakteryzuje się wzmożonym napięciem mięśniowym typu scyzorykowego, zwiększoną pobudliwością i kurczliwością mięśni. Spotyka się również skrajną postać spastyczności, tzw. wyprostną lub zgięciową, określaną mianem sztywności. Postać piramidowa (spastyczna) występuje w 75% wszystkich przypadków m.p.dz. Spastyczne postacie m.p.dz. mogą przyjmować następujące obrazy zaburzeń:

  • niedowład połowiczy, hemiparesis – najlepiej rokująca postać, w której największe zaburzenia stwierdza się w obrębie małej motoryki kończyny górnej,

  • niedowład czterokończynowy, tetrapareza – to najcięższa, niepomyślenie rokująca postać m.p.dz., w której objawy chorobowe są bardziej widoczne w kończynach górnych niż w nogach,

  • obustronny niedowład kurczowy, diplegia spastica – powstaje na skutek uszkodzenia dróg piramidowych w sąsiedztwie komór bocznych mózgu, a objawia się porażeniem czterech kończyn z przewagą zmian w kończynach dolnych.

  1. Pozapiramidową, podkorową (atetotyczną) – jest skutkiem i objawem uszkodzenia następujących struktur podkorowych: torebki wewnętrznej, jąder podstawnych (podstawy). Cechuje się ruchami mimowolnymi, najczęściej atetotyczno-pląsawiczymi, tzw. wężowymi, których obraz jest nie do przewidzenia, spazmami wyprostnymi, czyli przedłużonymi, niekontrolowanymi, nadmiernymi skurczami mięśni szkieletowych, uogólnioną sztywnością mięśniową. Pozapiramidowy typ stanowi 10% wszystkich przypadków m.p.dz. Wyróżnia się dwa podtypy tego syndromu:

  • niedowład pozapiramidowy atetotyczno-pląsawiczy – objawia się, zarówno w zakresie motoryki dużej, jak i małej, zmiennością zachowania się napięcia mięśniowego oraz występowaniem ruchów mimowolnych,

  • niedowład pozapiramidowy ze sztywnością – postać bardzo rzadko spotykana i najcięższa.

  1. Móżdżkową (ataktyczną) – powstaje w wyniku uszkodzeń w obrębie móżdżku, jej objawem dominującym jest ataksja, czyli niezborność ruchów. Rodzaj ten stwierdza się stosunkowo rzadko, bo w około 5% przypadków m.p.dz.

Mózgowe porażenie dziecięce, oprócz rzutowania na sprawności motoryczne i posturalne dziecka, determinuje rozwój jego narządów zmysłów, szczególnie propriocepcji, dotyku, układu przedsionkowego, słuchu i wzroku. Przykładowo, 25% osób z m.p.dz. ma zaburzenia percepcji słuchowej, 50% – wzrokowej. M.p.dz. w mniej więcej 50% przypadków ogranicza również sprawność intelektualną osób nim dotkniętych.

Ww. objawy motoryczne, posturalne, zmysłowe i intelektualne determinują rozwój zdolności językowej. W przypadku tego syndromu neurologicznego należy mówić o odmiennym od pozostałych rodzaju dyzartrii (anartrii), którego objawy wykraczają poza typowy dla tego zaburzenia komunikacji językowej indeks zakłóceń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych.

Zob. także:  DYZARTRIA, ANARTRIA

Literatura:

M. Michalik: Biologiczne determinanty rozwoju i zaburzeń mowy w mózgowym porażeniu dziecięcym, [w:] Nowa Logopedia, t. 2, Biologiczne uwarunkowania rozwoju i zaburzeń mowy, red. M. Michalik, Kraków 2011, s. 141165.

Mózgowe porażenie dziecięce, red. R. Michałowicz, Warszawa 1993.

Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, red. I. Obuchowska, Warszawa 1995.

Współczesne tendencje w rehabilitacji, red. E. Tomasik, E. Mazanek, Warszawa 1998.

K.J. Zabłocki: Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii, Warszawa 1998.