ang. age-associated memory impairment – AAMI
Osłabienie procesów pamięciowych związane z wiekiem. Przyjmuje się, że deficyty te, długo pozostające na stałym poziomie (ewentualnego pogorszenia można się spodziewać w perspektywie lat, a nawet dekad), stanowią ekwiwalent skutków normalnej starości – neuropsychologowie postrzegają AAMI jako kategorię diagnostyczną o charakterze opisowym, czysto medyczną, bez orzekania o psychologicznym mechanizmie zapominania.
Pojęcie AAMI, wraz z kryteriami diagnostycznymi tej jednostki, wprowadził w 1986 roku Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego USA – poszukiwania terminologiczne i definicyjne w odniesieniu do kłopotów z pamięcią u zdrowych starszych osób przedstawia Stanisław Krzymiński. AAMI rozpoznaje się u osób powyżej 50. roku życia, skarżących się na pogorszenie się pamięci; subiektywne skargi na osłabienie pamięci najczęściej dotyczą zapominania, gdzie położyło się znane przedmioty, oraz zapominania nazwisk ludzi dobrze wcześniej znanych (funkcjonowanie intelektualne pozostaje tu jednakże w normie). Określa się następujące kryteria wykluczające diagnozę AAMI: jakiekolwiek zaburzenia świadomości; jakakolwiek choroba neurologiczna, mogąca spowodować zaburzenia poznawcze, w tym choroba naczyniowa mózgu; obecność w wywiadzie chorób zapalnych mózgu i/lub urazów głowy; potwierdzona przez psychiatrę choroba psychiczna
(w tym depresja); alkoholizm i/lub uzależnienie od leków; jakakolwiek choroba somatyczna, mogąca powodować zaburzenia poznawcze, w tym m.in. choroby nerek, układu oddechowego, serca i wątroby, cukrzyca; przyjmowanie przynajmniej przez miesiąc poprzedzający badanie leków psychotropowych lub innych mogących znacząco wpływać na funkcjonowanie poznawcze. Ponieważ kryteria wykluczające są stosunkowo liczne, Krzysztof Jodzio wskazuje
w przypadku AAMI na ograniczony zakres możliwych zastosowań klinicznych.
Z punktu widzenia logopedii w tym kontekście istotne jest podkreślenie, że różnicowanie objawów starzenia się fizjologicznego i wczesnych objawów patologicznych (otępienia) nastręcza poważnych trudności. W praktyce, z jednej strony część osób obserwujących u siebie lub bliskich pogorszenie sprawności umysłowej (relatywnie słabszą pamięć czy trudności językowe, np. zapominanie imion czy nazwisk osób dobrze komuś znanych, adresów, numerów telefonu, mylenie terminów spotkań, zapominanie o zamknięciu drzwi na klucz czy wyłączeniu urządzeń elektrycznych, trudności z aktualizacją nazw, przejęzyczenia) silnie niepokoi się zaistniałą sytuacją i, zakładając, że zmiany mają podłoże chorobowe, szuka specjalistycznej pomocy; z drugiej strony wiele osób z otępieniem zgłasza się do lekarza bardzo późno, gdyż dla nich i ich bliskich objawy otępienia są przez długi czas mało wyraziste (bywają tłumaczone podeszłym wiekiem chorego, lekceważone itp.). Najczęściej nie sposób też przewidzieć, czy zjawiska obserwowane u osób z pierwszej grupy, w danej chwili kwalifikowane jako norma, z perspektywy czasu nie okażą się zwiastunami procesu patologicznego. Specjaliści przyznają, że ustalenie, czy niektóre zmiany w funkcjonowaniu poznawczym ludzi starszych sytuują się jeszcze w normie, jest istotnym problemem, nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Objawy patologiczne w zakresie mowy, pojawiające się w przypadku chorób otępiennych, niejawnych dla otoczenia, usprawiedliwia się często podeszłym wiekiem, ponieważ język potoczny dopuszcza dużą swobodę zachowań językowych i trudno jednoznacznie rozpoznać charakter zjawisk.
Określa się, że rozpowszechnienie AAMI w populacji narasta w kolejnych grupach wiekowych: w wieku 60–70 lat wynosi 58%, w wieku 71–80 lat – 74%, a w wieku powyżej 80 lat wynosi 85% (dane przywoływane przez Tomasza Gabryelewicza).
Problematyka funkcjonowania poznawczego osób starszych jest bardzo złożona. Ponieważ zaburzenia funkcji poznawczych są jednym z głównych problemów osób w wieku podeszłym, a pogarszanie się pamięci jest uznawane za istotną cechę starzenia się, badacze rozważają szereg zjawisk na continuum norma–patologia. Obok AAMI pojawiają się inne jednostki, wraz z kryteriami diagnostycznymi (w literaturze polskiej charakteryzują je Tomasz Gabryelewicz, Tadeusz Parnowski), także takie, które – w przeciwieństwie do AAMI uznawanego za normę – sygnalizują występowanie trudności zmierzających do otępienia.
Zob. także: MCI – ŁAGODNE ZABURZENIA POZNAWCZE, OTĘPIENIE
Literatura:
T. Gabryelewicz: Łagodne zaburzenia poznawcze (Mild cognitive impairment – MCI). Rozpoznawanie, różnicowanie, postępowanie, Warszawa 2003.
T. Gabryelewicz: Łagodne zaburzenia poznawcze, [w]: Otępienie, red. A. Szczudlik, P.P. Liberski, M. Barcikowska, Kraków 2004, s. 53–58.
K. Jodzio: Diagnostyka neuropsychologiczna w praktyce klinicznej, Warszawa 2011.
S. Krzymiński: Skojarzone z wiekiem osłabienie pamięci, „Psychiatria Polska” 1995, t. XXIX, nr 3, s. 319–332.
T. Parnowski: Otępienie: coraz więcej pytań – coraz więcej odpowiedzi, [w]: Choroby otępienne. Teoria i praktyka, red. J. Leszek, Wrocław, s. 525–559.
