ang. surdopedagogy /deaf education/, niem. Gehörlosenpädagogik, ros. cурдопедагогика
łac. surdus ‘głuchy’ + gr. paideia ‘wychowanie, kształcenie’ (z gr. pais ‘dziecko, chłopiec’, gr. ago ‘prowadzę’)
Subdyscyplina pedagogiki. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się problematyką wychowania i kształcenia osób z uszkodzeniami słuchu. Określana również jako jedna ze specjalności pedagogiki specjalnej. Surdopedagogika swym zakresem obejmuje teorię (opracowanie teoretycznych podstaw postępowania rewalidacyjnego) i praktykę (opracowanie metod i technik pracy rewalidacyjnej oraz poszukiwanie skutecznych form opieki). Podmiotem jej działań są dzieci i dorośli z różnymi stopniami i rodzajami uszkodzeń słuchu, zarówno głusi, jak i niedosłyszący, także osoby ze współwystępującymi z wadą słuchu dodatkowymi upośledzeniami. Charakter rewalidacji osób z uszkodzeniami słuchu ma charakter interdyscyplinarny. Do nauk współdziałających z surdopedagogiką należą: audiologia, psychologia, lingwistyka, psycholingwistyka, socjologia, logopedia.
Początki rozwoju surdopedagogiki sięgają XVI wieku. Jako pierwszego teoretyka nauczania głuchych wymienia się Włocha, Hieronima Cardano (1501–1576), filozofa, lekarza i matematyka. W oparciu o wyniki własnych badań ustalił on, iż niemota jest skutkiem głuchoty, a nie – jak sądzono do tej pory – wadliwego rozwoju narządów mowy. Oznacza to, że głusi mogą rozwijać się i osiągać wysoki poziom rozwoju umysłowego, jednak niezbędna jest im pomoc osób słyszących, gdyż naturalna droga przyswajania mowy jest niemożliwa. Poglądy Cardano w praktyce zastosował jako pierwszy hiszpański benedyktyn, Pablo Ponce de Leon (1508–1584), który zapoczątkował indywidualne nauczanie niesłyszących. Metody jego pracy nie są bliżej znane. Pierwsze opracowanie metodyczne poświęcone nauczaniu osób niesłyszących ukazało się jednak dopiero w XVII wieku. W 1620 roku hiszpański dyplomata Juan Pablo Bonet (1573–1633) wydał pracę pt. O naturze dźwięków i o sztuce uczenia głuchoniemych mowy, w której jako pierwszy opisał, w jaki sposób należy uczyć osoby głuche. System indywidulanego nauczania osób niesłyszących był znamienny dla początków edukacji niesłyszących. Wyparty został przez zbiorowe formy pracy w postaci zorganizowanego szkolnictwa. Twórcą pierwszej znanej publicznej szkoły dla dzieci głuchych był francuski ksiądz Karol Michał de l’Epée. Szkoła ta powstała ona w Paryżu w 1770 roku. Wykorzystywano w niej metody nauczania oparte o język migowy (tzw. metoda francuska). Ksiądz de l’Epée język migowy uznawał za macierzysty dla dziecka głuchego. Uznawany jest za twórcę metody migowej w nauczaniu osób niesłyszących. Na przeciwległym biegunie wobec metody migowej znajduje się metoda ustna. Prekursorem nauczania głuchych za pomocą mowy był Samuel Heinicke (1727–1790), twórca tzw. oralnej metody nauczania głuchych. Założył on w 1778 roku szkołę dla dzieci niesłyszących w Lipsku, w której stosowano wyłącznie ustne metody nauczania (metoda niemiecka). Była to pierwsza szkoła wykorzystująca wyłącznie ustną metodę nauczania. Historia szkolnictwa dla dzieci niesłyszących na ziemiach polskich rozpoczęła się w XVIII wieku. Pierwszą polską szkołą był założony w 1817 roku w Warszawie przez księdza Jakuba Falkowskiego (1775–1848) Instytut Głuchoniemych. Przez długi czas w szkole tej nauczano metodą ustno-migową. W XIX wieku stopniowo zaczął dominować pogląd o szkodliwości wpływu języka migowego na rozwój mowy, co oznaczało dominację metody oralnej. Metoda oralna i migowa funkcjonują nadal w kształceniu osób z wadami słuchu, także w różnych połączeniach. Ich konfrontacja doprowadziła do stworzenia w XIX wieku metody nauczania określanej jako kombinowana, ze względu na to, że wykorzystywane są w niej wszystkie dostępne środki porozumiewania się (metoda ustana, migowa, daktylografia, pismo).
Współcześnie funkcjonuje wiele metod wychowania językowego dzieci niesłyszących, wśród których wymienia się następujące: metody audytywno-werbalne (jednozmysłowe), metody oralne (wielozmysłowe), metoda fonogestów (Cued Speech), system językowo-migowy, komunikacja totalna, metody dwujęzykowe.
Zob. także: SURDOPEDAGOG
Literatura:
U. Eckert: Pedagogika niesłyszących i niedosłyszących – surdopedagogika, [w]: Pedagogika specjalna, red. W. Dykcik, Poznań 1997, s. 150–158.
K. Kirejczyk: Ewolucja systemów kształcenia dzieci głuchych, Warszawa 1967.
B. Hoffmann: Surdopedagogika w teorii i praktyce, Warszawa 2001.
K. Krakowiak: Szkice o wychowaniu dzieci z uszkodzeniami słuchu, Lublin 2006.
B. Szczepankowski: Surdopedagogika, [w]: Encyklopedia polska XXI wieku, t. 6, red. T. Pilch, Warszawa 2007, s. 37–48.