PROCESY PRZETWARZANIA INFORMACJI

ang. information processing

łac. informare ‘kształtować, tworzyć pojęcie czegoś’, procedere ‘postępować naprzód’

W psychologii poznawczej jeden ze sposobów ujmowania procesów umysłowych będących podstawą myślenia, odbioru bodźców i zachowania się człowieka. Ujęcie zaproponowane przez Donalda Broadbenta w latach 50. XX wieku w opozycji do modeli behawioralnych. Przepływ informacji w umyśle traktuje się w tym ujęciu jako realizację zadań poznawczych. Informacje opracowywane są stopniowo w wyniku określonych operacji umysłowych. Propozycja potraktowania aktywności poznawczej człowieka w kategoriach procesów przetwarzania informacji stała się podstawą dla powszechnie znanego modelu trzech rodzajów (magazynów) pamięci: sensorycznej, krótkoterminowej i długoterminowej. Istnieją również modele opisujące strukturę umysłu jako całości, tzw. architekturę umysłu. Należą do nich m.in. blokowe modele przetwarzania informacji, modele struktury modułowej i modele sieciowe. Proponowana początkowo jako teoretyczna podstawa badań nad pamięcią koncepcja poziomów przetwarzania informacji stała się alternatywnym wobec modeli blokowych sposobem opisu ogólnej struktury umysłu. W koncepcji tej wyróżnia się trzy podstawowe poziomy przetwarzania informacji: płytki (sensoryczna analiza danych), głębszy (semantyczna interpretacja odbieranego sygnału) i najgłębszy (wzbogacenie wiedzy lub włączenie jej w nowe struktury poznawcze). Aktywność poznawcza umysłu umożliwia powstanie wewnętrznej, poznawczej reprezentacji świata, która może się przejawiać w postaci werbalnej lub obrazowej, prostej lub złożonej, odnoszącej się do rzeczy, relacji itp.

W ujęciach psycholingwistycznych przetwarzanie informacji odnosi się do opisu procesów poznawczych warunkujących 1) sprawności językowe: słuchanie, mówienie, czytanie i pisanie; 2) wyszukiwanie leksemów w słowniku umysłowym; 3) tworzenie pojęć. Przetwarzanie danych dokonuje się na określonych poziomach reprezentacji, na których informacja językowa (w postaci bodźca słuchowego lub wzrokowego) jest analizowana, odpowiednio klasyfikowana i łączona w większe jednostki. I tak percypowana wiązka cech fonetycznych (poziom fonetyczny) zostaje przetworzona do postaci fonemu na poziomie fonologicznym, a następnie jest klasyfikowana jako sylaba, słowo, struktura składniowa i ostatecznie jako znaczenie (składnik propozycjonalny) wypowiedzi. Taką sekwencję operacji umysłowych określa się mianem przetwarzania oddolnego (ang. bottom-up processing). Przeciwny kierunek przetwarzania, tzw. przetwarzanie odgórne (ang. top-down processing), odpowiada tworzeniu wypowiedzi – abstrakcyjne wyobrażenie treści wypowiedzi zostaje przetworzone do postaci leksykalno-składniowej, a następnie przybiera postać fonologiczną, fonetyczną oraz instrukcji przesyłanej do artykulatorów.

 

Literatura:

J. Field: Psycholinguistics. The Key Concepts, Oxon 2004.

E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura: Psychologia poznawcza, Warszawa 2007.