PISMO LUSTRZANE

/PISMO ZWIERCIADLANE/

ang. mirror writing

Wiąże się ze specjalnym sposobem zapisu tekstu, dokonywanym od prawej do lewej strony, z odwróceniem każdej zapisywanej litery w taki sposób, że zyskuje ona, a także całość zapisywanego tekstu, formę swojego lustrzanego odbicia. W przypadku dłuższego tekstu ten sposób zapisu daje efekt trudnego do odczytania szyfru, z powodu wyrazów zakodowanych „od tyłu”, a linijek „od końca”. Prawidłowy obraz tekstu łatwo uzyskiwany jest poprzez odbicie w lusterku i jako taki odczytywany już bez przeszkód (uzmysławia to następująca sytuacja z życia codziennego: wyraz ambulans zapisany pismem lustrzanym z przodu karetki pogotowia automatycznie odczytywany jest przez kierowcę poprzedniego samochodu w lusterku bocznym, ale dla patrzącego na karetkę przechodnia to zapis nietypowy, nie poradzi sobie z nim dziecko dopiero uczące się czytać, może nawet nie rozpoznać niektórych odwróconych liter).

Pismo lustrzane znane jest jako zabieg świadomy, stosowany w celu utajenia zapisywanych treści (w ten sposób szyfrował swoje prace Leonardo da Vinci) lub eksperymentalnie (używał go w listach Lewis Carroll, pismo lustrzane było także szczególnym motywem jego twórczości). Umiejętność posługiwania się pismem lustrzanym może zostać opanowana na drodze treningu, osobom leworęcznym pomaga w tym cechująca je skłonność do dokonywania zapisu od prawej do lewej strony (w tym kontekście eksponuje się fakt, że Leonardo da Vinci był leworęczny).

W logopedii, psychologii czy pedagogice pismo lustrzane jest przedmiotem zainteresowania jako zjawisko mimowolne, fizjologiczne i patologiczne, pierwszoplanowo w kontekście nabywania umiejętności pisania. Jako zjawisko rozwojowe obserwowane jest w wieku przedszkolnym, początkowo podczas rysowania, kreślenia znaków. Marta Bogdanowicz wskazuje dwie formy pisma lustrzanego: odwracanie pojedynczych liter i cyfr zapisanych w izolacji lub znajdujących się w środku wyrazu oraz zwierciadlane odbicie normalnego pisma. Przed rozpoczęciem nauki szkolnej, z racji aktywności podejmowanych przez dziecko na tym etapie rozwojowym, pismo lustrzane można obserwować w postaci: odwracania elementów rysunku; odwracania zapisywanych liter, najczęściej drukowanych, także cyfr; zapisywania pierwszych wyrazów od prawej ku lewej stronie, np. swojego imienia; niestałości w zapisie – litery lustrzane obok liter zapisywanych poprawnie. Objawy te powinny wycofać się wraz z podjęciem nauki szkolnej – ich utrzymywanie się pod koniec klasy I nasuwa podejrzenie zaburzeń w rozwoju psychoruchowym i wymaga specjalistycznej oceny. W przeszłości, co ilustruje Tadeusz Wróbel, notowano więcej przypadków pisma lustrzanego u dzieci w wieku szkolnym, w związku z tendencją do przestawiania osób leworęcznych na pisanie prawą rękę, nie zawsze u progu edukacji. Pismo lustrzane jako objaw patologiczny może mieć uwarunkowania percepcyjne lub motoryczne. U dzieci w wieku szkolnym powinny zwracać uwagę wszystkie przejawy pisma lustrzanego, nawet te ograniczone do liter.

 

Przykład: zapis litery S w wyrazie Sprytna (uczeń klasy I, badany pod koniec roku szkolnego)

Pismo lustrzane

Problematykę tę szeroko ujmuje Marta Bogdanowicz w odniesieniu do leworęczności (pismo i rysunki lustrzane, kreślenie szlaczków od prawej strony do lewej; podobnie uwarunkowane trudności w czytaniu: mylenie liter bd, przekręcanie wyrazów typu: bo zamiast do, odczytywanie krótkich wyrazów od prawej strony ku lewej, np. sokkos; odczytywanie cyfr w sposób zwierciadlany, np. 21 jako 12, co może być przyczyną trudności w liczeniu).

Pismo lustrzane może być również zaburzeniem nabytym, rezultatem uszkodzenia mózgu. Występuje na przykład po udarach, najczęściej w sytuacji uszkodzenia lewej półkuli skutkującego niedowładem prawej ręki, u osób zmuszonych pisać ręką lewą (niedominującą). Objaw ten może mieć charakter przemijający, ale nie jest to regułą. U osób z otępieniem (naczyniopochodnym, alzheimerowskim) nasilenie objawów zwiększa się wraz z zaawansowaniem procesu otępiennego.

Literatura:

M. Bogdanowicz: Leworęczność u dzieci, Warszawa 1992.

M. Bogdanowicz: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1991.

A. Domagała, U. Mirecka: Grafomotoryka u dzieci w wieku 7–13 lat, Lublin 2010.

T. Wróbel: Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, Warszawa 1979.

X. Wang et al.: Mirror writing in elderly patients with Alzheimer disease and vascular dementia, „Neural Regeneration Research” 2007, Vol. 2, Iss. 4, s. 248–250.