ang. graphomotor skills
grec. gràphein ‘pisać, rysować’; łac. motor ‘ten, kto porusza’
Odnoszą się do pisania/kreślenia znaków graficznych, a stanowią o nich zasadniczo: sprawność manualna, percepcja wzrokowa oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa. Są przedmiotem zainteresowania psychologii, logopedii, pedagogiki, szczególnie w aspekcie rozwojowym, tak w normie, jak i w rozmaitych przypadkach patologii, w kontekście nabywania przez dziecko podstawowych umiejętności szkolnych.
Specjaliści pierwszoplanowo odnoszą się do problemu ryzyka dysgrafii i najwcześniej dokonują oceny funkcjonowania dzieci w wieku przedszkolnym głównie w sferze motoryki dużej i małej. Przed rozpoczęciem nauki pisania ocena sprawności grafomotorycznych jest skoncentrowana na czynnościach, które dzieci opanowują na tym etapie rozwojowym, szczególnie na rysowaniu – pożądanym rodzajem aktywności są tu ćwiczenia służące usprawnianiu czynności ruchowych rąk oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. W ramach diagnozy dojrzałości szkolnej proponowane są w tym zakresie próby odwzorowywania kształtów graficznych, prostych i złożonych figur geometrycznych, asymetrycznych układów linearnych o charakterze abstrakcyjnym (figury proste wykorzystywane są do oceny sprawności motorycznej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, a bardziej złożone do oceny percepcji wzrokowej). Na podstawowym etapie edukacji szkolnej rozwój sprawności grafomotorycznych jest badany w związku z podjętą nauką pisania (oraz nabywaniem w toku edukacji czynności grafomotorycznych o podobnym charakterze, dotyczących innych znaków graficznych). W szerokim ujęciu ocena sprawności grafomotorycznych zasadza się na powiązaniu wytworów czynności grafomotorycznych z przebiegiem tychże czynności, co pozwala zogniskować uwagę na ewentualnych opóźnieniach i zaburzeniach w ich rozwoju.
W odniesieniu do wytworów czynności grafomotorycznych rozpoznaje się zjawiska: 1) normatywne, stanowiące o osiągnięciu pożądanego poziomu graficznego pisma na danym poziomie edukacji (zgodnie z wymogami szkolnymi); 2) niepożądane, wskazujące na brak odpowiedniego poziomu graficznego pisma (błędy graficzne wynikające z braku prawidłowych wzorców, niedostatecznej pomocy oraz kontroli ze strony nauczycieli lub/i rodziców, a także uwarunkowane dysfunkcjami w rozwoju psychoruchowym dziecka). W odniesieniu do przebiegu czynności grafomotorycznych rozpoznaje się zachowania: 1) normatywne, pożądane z punktu widzenia nabywania przez ucznia sprawności grafomotorycznych oraz optymalne dla czynności pisania; 2) niepożądane (błędne nawyki wynikające z braku prawidłowych wzorców, niedostatecznej pomocy oraz kontroli ze strony nauczycieli lub/i rodziców; zjawiska uwarunkowane dysfunkcjami w rozwoju psychoruchowym dziecka). Na wczesnym etapie edukacji obserwuje się rozmaite zjawiska odzwierciedlające stopniowe nabywanie sprawności grafomotorycznych, zawsze jednak należy być wyczulonym na objawy zaburzeń w sferze grafomotoryki.
Rozwój sprawności grafomotorycznych ma istotne znaczenie dla nabywania kompetencji w zakresie ortografii. Tak w języku etnicznym, jak i w toku uczenia się języka obcego specyfika czynności pisania zasadza się na opanowywaniu nowych wzorców ruchowych (liter, wyrazów) – pamięć ruchu pozwala odwoływać się do wzorców poznanych uprzednio słów i realizować je podczas pisania. Brak wzorców ruchowych zmusza do kompensowania deficytów, np. na drodze słuchowej. Niedostateczny poziom sprawności grafomotorycznych może też skutkować niepoprawnością zapisu wyrazów (np. przy presji czasowej uczeń opuszcza litery czy sylaby, ma problem z kierunkiem i kolejnością kreślenia elementów oraz sposobem ich łączenia), nabywaniem błędnych form przy korzystaniu z własnego zapisu podczas późniejszej nauki.
Osiągnięcie pożądanego poziomu rozwoju sprawności grafomotorycznych stanowi o opanowaniu umiejętności pisania w aspekcie graficznym (oraz innych umiejętności o podobnym charakterze). Sprawności grafomotoryczne nabyte w toku edukacji mogą ulec rozpadowi – jako takie stają się przedmiotem postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u osób dorosłych.
Literatura:
A. Domagała, U. Mirecka: Education and Rehabilitation of Patients with Neurological Conditions. Written communication disorders, ICERI, Madrid 2011, s. 4993–4999.
A. Domagała, U. Mirecka: Grafomotoryka u dzieci w wieku 7–13 lat, Lublin 2010.
O. Przybyla, C. Wall: Ocena sprawności grafomotorycznej ucznia z zaburzeniami centralnych procesów przetwarzania słuchowego – spostrzeżenia i wnioski, „Forum Logopedyczne” 2012, nr 20, s. 219–235.
E. Skrzetuska: Przyswajanie pisma przez uczniów ze słabym widzeniem w klasach I–III, Lublin 2005.
