ang. search model
z łac. modulus ‘miara, wzór’
Jeden z typów teorii dostępu leksykalnego, tj. wyszukiwania słów w leksykonie umysłowym. W modelu przeszukiwania rozpoznawanie słów jest wynikiem sukcesywnego sprawdzania kolejnych pozycji słownikowych. Najbardziej znaną propozycją odpowiadającą przeszukiwaniu szeregowemu jest model przeszukiwania autonomicznego, w którym dostęp do określonego słowa możliwy jest na podstawie różnych katalogów (plików dostępu), podobnie jak wyszukiwanie książki w bibliotece. Jako istotne wyróżnia się trzy pliki dostępu: ortograficzny (dostęp na podstawie wskazówek wzrokowych), fonologiczny (podstawą dostępu jest brzmienie słów) i semantyczno-syntaktyczny (wymagający analizy znaczenia i zakwalifikowania do określonej kategorii gramatycznej). Zakłada się, że w procesie odbioru lub tworzenia wypowiedzi możliwe jest korzystanie tylko z jednego pliku (pętli) dostępu zgodnie z określoną modalnością (wzrokową lub słuchową). Najistotniejsze informacje zawarte w plikach dostępu (fonologicznym lub ortograficznym) odnoszą się do początkowych części słów (pierwsze głoski lub litery). Na tej podstawie słowo jest rekonstruowane do pełnej postaci percepcyjnej, co z kolei umożliwia poszukiwanie słowa w głównym słowniku umysłowym. Podstawą organizacji słownika głównego są zbiorniki lub schowki (ang. bins), do których łatwość dostępu uzależniona jest od częstości użycia zawartych w nich słów (najłatwiejsze jest przywołanie słów najczęściej używanych). Słowo wyszukane w słowniku głównym jest następnie weryfikowane pod kątem danych wejściowych (tzw. kontrola po dostępie) i w rezultacie odrzucone jako nonsensowne (nieprzypominające słów rzeczywistych), ponownie sprawdzane (jeśli przypominają rzeczywiste słowa) lub uznane za właściwe (co kończy proces przeszukiwania). W modelu przeszukiwania autonomicznego wyróżnić można zatem trzy etapy: 1) lokalizowania słowa na podstawie cząstkowych informacji w plikach dostępu; 2) odszukania w słowniku głównym właściwej pozycji leksykalnej z pełną informacją dotyczącą wymowy, pisowni i właściwości semantyczno-syntaktycznych; 3) weryfikacji (kontroli po dostępie). Do modeli przeszukiwania szeregowego zalicza się również model weryfikacji, w którym uwzględniono m.in. zjawisko torowania semantycznego (bliskość znaczeniowa powoduje automatyczne wygenerowanie listy słów, jakie mogą się pojawić w następnej kolejności, co przyspiesza ich rozpoznawanie).
Literatura:
J. Aitchison: Words in the Mind. An Introduction to the Mental Lexicon, Oksford 1987.
W.J.M. Levelt: Speaking: From intention to articulation, Cambridge 1989.
J. Field: Psycholinguistics. The Key Concepts, Oxon 2004.
Psycholingwistyka, red. J.B. Gleason, N.B. Ratner, Gdańsk 2005.
E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura: Psychologia poznawcza, Warszawa 2007.
