DYKCJA

/SPOSÓB WYMAWIANIA, WYMOWA/

ang. diction; enunciation; elocution; niem. Diktion; Aussprache; 

ang. diction (z łac. dictio  ‘mowa, mówienie, sposób mówienia’)

Sposób wymawiania głosek, ich połączeń, wyrazów, zdań, tekstów. Można mieć dobrą (poprawną, wyrazistą, staranną) lub złą (niepoprawną, niestaranną, niewyrazistą) dykcję. W retoryce stanowi element ostatniej części przygotowania mowy – zdaniem niektórych mówców (np. Demostenesa, Cycerona) najważniejszej, tj. wygłoszenia (łac. actio, pronuntiatio; grec. hipokrisis). W starożytnej sztuce retorycznej pronuntiatio obejmowało wszystkie elementy wygłaszanego tekstu i skutecznej komunikacji: nie tylko realizację głosek i ich połączeń, ale umiejętność operowania siłą, wysokością i barwą głosu, oddechem, tempem, mimiką, intonacją, akcentami logicznymi, pauzą, gestami, przyjmowanie stosownej postawy ciała (czyli składniki pozawerbalne), a także stosowny ubiór.

W wąskim rozumieniu poprawna dykcja oznacza wymowę zgodną z normą ortofoniczną na poziomie co najmniej starannym, tj. wolną od wad wymowy i błędów językowych (np. *z ogromnom siłom zamiast z ogromną siłą), brak uproszczeń i upodobnień artykulacyjnych, utrudniających lub niekorzystnie wpływających na odbiór wypowiedzi (np. *wszcząsnąć zamiast wstrząsnąć; *ż żalem zamiast z żalem), unikanie tzw. embołofrazji (samogłoskowych lub spółgłoskowych, np. eeee, yyyyy, aaaaa, mmmm). W szerszym ujęciu (także w potocznym) na dobrą dykcję składają się zarówno poprawność językowa i artykulacyjna, jak i umiejętne wykorzystywanie czynników prozodycznych i pozaprozodycznych mowy. Wyrazista dykcja to jeden ze składników estetyki wypowiedzi. Dykcja jest przedmiotem zainteresowania m.in. logopedii artystycznej. Doskonalenie dykcji ma istotne znaczenie dla osób zawodowo posługujących się głosem (np. aktorów, dziennikarzy, księży, nauczycieli, polityków, prawników, specjalistów w zakresie public relations, telemarketerów itd.).

Literatura:

Retoryka, red. M. Barłowska, A. Budzyńska- Dacy, P. Wilczek, Warszawa 2008.

M. Korolko: Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990.

B. Toczyska: Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk 2007.

E. Wierzbicka, A. Wolański, D. Zdunkiewicz-Jedynak: Podstawy stylistyki i retoryki, Warszawa 2008.