/DYSARTRIA MÓŻDŻKOWA/
ang. cerebellar dysarthria
grec. dys ‘zaburzenie’ + arthron ‘artykulacja’
Typ dyzartrii wyróżniony w przyczynowej klasyfikacji tego zaburzenia, uwzględniającej miejsce uszkodzenia układu nerwowego. Przyczyna dyzartrii móżdżkowej leży w uszkodzeniu móżdżku – struktury w pniu mózgu składającej się z dwu półkul oraz z robaka umieszczonego centralnie między półkulami.
Móżdżek uszkadzają: zwyrodnienia tego organu, takie jak ataksja Friedricha, zatrucia układu nerwowego metalami ciężkimi, mózgowe porażenie dziecięce (móżdżkowe), udary.
Zgodnie z tradycyjnym ujęciem móżdżek odpowiada za koordynację ruchów dowolnych, chodu, równowagi oraz kontrolę motoryczną mowy. Jego uszkodzenia powodują problemy w równowadze, zakłócenia posturalne, dysfunkcje w zakresie wyuczonych czynności ruchowych. W związku z podwójnym skrzyżowaniem dróg nerwowych wychodzących z móżdżku fizyczne objawy stwierdzane u chorych występują po tej samej stronie co zmiana urazowa lub chorobowa. W ostatnich latach zwrócono uwagę, iż móżdżek odgrywa istotną rolę w procesach poznawczych, włączając w to procesy językowe. Przykładowo, jego prawa półkula przetwarza słowa, generuje czasowniki pasujące semantycznie do wzrokowo prezentowanych rzeczowników, odpowiada za rozumienie zdań niejednoznacznych z punktu widzenia gramatyki. Uszkodzenia móżdżku, szczególnie prawej półkuli, oprócz defektów motorycznych i posturalnych, skutkują: zaburzoną fonologiczną i semantyczną fluencją, agramatyzmami (morfologicznymi i składniowymi), trudnościami w nazywaniu, zaburzeniami czytania i pisania, obniżeniem zdolności metajęzykowych.
Ogólnymi cechami dyzartrii móżdżkowej są obniżone napięcie mięśniowe oraz dyskoordynacja pracy mięśni aparatu mowy, szczególnie języka i warg. Hipotonia ataktyczna w tym typie powoduje zwolnienia i przyspieszenia rytmu oddechowego w oddychaniu statycznym, z kolei w oddychaniu dynamicznym dyskoordynację oddechowo-fonacyjną. W związku z męczliwością głosu pacjent jest niezdolny do dłuższej fonacji, tym samym są obecne przerwy w jej trwaniu. Możliwe są utrudnienia wydobycia głosu na skutek drżeń, a u niektórych pacjentów początek fonacji jest eksplozywny. Głos może mieć nosowe zabarwienie o zmiennym nasileniu. Mówieniu towarzyszą wyraźne zaburzenia modulacji głosu oraz okresowe przyspieszenia tempa mowy na tle stałego jej zwolnienia. Występuje skandowanie, przeciąganie i powtarzanie dźwięków. Zaburzenia muskulatury twarzy ujawniają się dopiero przy próbie wykonywania ruchów. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku muskulatury samego aparatu artykulacyjnego. Jeśli chodzi o motorykę artykulatorów, obserwuje się wyraźne zakłócenia wszystkich parametrów ruchu (kierunku, zakresu, symetrii, precyzji, płynności, koordynacji), drżenie zamiarowe, brak precyzji ruchów, bezład – zaburzenia schematów ruchowych i diadochokinezy. Wszystko to prowadzi do dużego stopnia zmienności zaburzeń cech realizacyjnych fonemów.
Ogólnym celem terapii dyzartrii móżdżkowej jest poprawa synchronizacji pracy układu oddechowego z aparatem fonacyjnym i artykulacyjnym. Szczegółowe strategie postępowania logopedycznego powinny uwzględniać:
-
ćwiczenia oddechowe, mające na celu kształtowanie umiejętności synchronizacji rytmu oddechowego z mową, poprawę umiejętności dostosowania głębokości wdechu do długości wypowiedzi i długości fazy wydechowej do długości wypowiedzi,
-
ćwiczenia fonacyjne, służące kształtowaniu kontroli głośności i wysokości tonu oraz dowolnej modulacji głosu,
-
ćwiczenia artykulacyjne, poprawiające możliwości kontroli toru i zakresu ruchów w obrębie aparatu artykulacyjnego, koordynację ruchów naprzemiennych, zdolność do dowolnych zmian tempa ruchów mownych, wyrazistość wymowy głosek w różnych kontekstach artykulacyjnych,
-
ćwiczenia kształtujące wyrazistość mowy, mające za zadanie kształtowanie umiejętności dowolnego inicjowania i kontynuowania wypowiedzi, poprawę melodyki, akcentu, rytmu i tempa mowy.
Zob. także: DYZARTRIA, DYZARTRIA ATAKTYCZNA, MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE
Literatura:
O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.
O. Jauer-Niworowska, J. Kwasiborska: Dyzartria. Wskazówki do diagnozy różnicowej poszczególnych typów dyzartrii, Gliwice 2009.
I. Gatkowska: Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012.
M. Pąchalska: Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu, t. 1, Procesy poznawcze i emocjonalne, Warszawa 2007.
Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.
