DYZARTRIA HIPOKINETYCZNA

/DYSARTRIA HIPOKINETYCZNA/

ang. hypokinetic dysarthria

grec. dys ‘zaburzenie’ + arthron ‘artykulacja’

Typ dyzartrii wyróżniony w objawowej klasyfikacji, ujmującej odmiany zaburzenia poprzez opis jego fizycznych i językowych symptomów. Powstaje na skutek uszkodzenia układu pozapiramidowego i jest objawem choroby Parkinsona, której przyczyną jest brak w mózgu substancji odpowiedzialnych za przekazywanie informacji pomiędzy komórkami nerwowymi – dopaminy, acetylocholiny, serotoniny i glutaminy. Patomechanizm znajduje się w układzie pozapiramidowym – części układu nerwowego, która przejmuje i automatyzuje czynności będące wcześniej pod kontrolą układu piramidowego; jest to układ wspomagający, umożliwiający automatyzację działań świadomie kontrolowanych przez układ piramidowy. Struktury zwojów podstawy (gałka blada, jądro ogoniaste, ciało migdałowate) odgrywają rolę w procesie nabywania odruchów warunkowych, z kolei ich uszkodzenia doprowadzają do zmian postawy ciała, zakłóceń tonusu mięśniowego, spowolnienia ruchów (bradykinezy), nieprawidłowych ruchów: tików, zrywów, drżenia. Wymienione przyczyny doprowadzają do wzmożonego napięcia mięśniowego o charakterze sztywności. Łatwo je pomylić ze wzmożonym napięciem spastycznym typu scyzorykowego, charakterystycznym dla dyzartrii piramidowej. Diagnozę różnicową dwóch typów hipertonii stawia się po pierwsze w oparciu o rozpoznanie neurologiczne, dotyczące miejsca uszkodzenia układu nerwowego, po drugie poprzez ocenę objawów motorycznych pacjenta: spastyczność ustępuje przy biernym powtarzaniu ruchów, natomiast sztywność utrzymuje się zawsze na tym samym poziomie.

Hipokineza w tym typie dyzartrii, ujmując ogólnie, objawia się sztywnością mięśni aparatu mowy i ich ograniczoną ruchomością (co skutkuje zaburzeniami oddechowymi, fonacyjnymi i artykulacyjnymi), aczkolwiek mają też miejsce szybkie ruchy narządów artykulacyjnych (często o charakterze naprzemiennych drgań), szczególnie warg i języka.

Zakłócenia pracy układu respiracyjnego w dyzartrii hipokinetycznej przejawiają się zaburzeniami rytmu oddechowego obecnymi zarówno w oddychaniu statycznym, jak i dynamicznym, stałym rytmem oddechowym z jednoczesnym patologicznym skróceniem faz oddechowych, spłyceniem wdechu i skróceniem fazy wydechowej, stwierdzanymi w oddychaniu statycznym i dynamicznym.

W zakresie pracy aparatu fonacyjnego notuje się: przerwy w fonacji, ograniczenie lub brak możliwości zmiany natężenia głosu, częste trudności z wydobywaniem głosu, jego zanikanie (głównie pod koniec wypowiedzi), ściszanie lub bezdźwięczną realizację. Część wymienionych zaburzeń może być skutkiem hipertonii fałdów głosowych.

Zakłócenia prozodyczne w tym typie dyzartrii obejmują: zwalnianie tempa mowy – wydłużanie czasu koniecznego do wypowiedzenia konkretnego fragmentu tekstu, okresowe przyspieszanie tempa mowy, szczególnie często występujące pod koniec fraz wypowiedzeniowych, dzielenie wyrazów na sylaby, przeciąganie dźwięków ze zmianami modulacji głosu, zmniejszone akcentowanie.

Wpływ na niewydolność artykulacyjną mają: zaburzenia motoryki artykulatorów (drżenia warg, żuchwy i języka, wyraźne stałe zaburzenia wszystkich parametrów ruchu – kierunku, zakresu, symetrii, precyzji, koordynacji, spowolnienie ruchów artykulatorów przyjmujące postać tzw. zastygnięcia), stały, patologiczny kształt artykulatorów, uwarunkowany sztywnością mięśni. Wymienione nieprawidłowości prowadzą do stałego obrazu zaburzeń wszystkich cech realizacyjnych głosek, niedokładnej artykulacji, często przypominającej mamrotanie. Dodatkowo występuje nosowe zabarwienie głosu o jednostajnym przebiegu, na skutek utrzymywania się wzmożonego napięcia mięśniowego podniebienia miękkiego.

Elementy pozajęzykowe, wpływające na zdolności komunikacyjne pacjentów z tym typem dyzartrii, to: zaburzenia muskulatury twarzy prowadzące do ubóstwa mimiki, niemożności uśmiechania się i poruszania powiekami (twarz maskowata) oraz zakłócenia ruchów gestycznych na skutek sztywności i drżenia kończyn.

Pismo osób z dyzartrią hipokinetyczną charakteryzuje się mikrografią przechodzącą w tzw. nieczytelne fale.

Terapia dyzartrii hipokinetycznej powinna obejmować:

  • ćwiczenia oddechowe, mające na celu pogłębienie wdechu, zwiększenie siły wydechu, wydłużenie fazy wydechowej,

  • ćwiczenia fonacyjne, służące zwiększeniu siły głosu, wydłużeniu czasu fonacji, kształtowaniu umiejętności modulacji głosu,

  • ćwiczenia artykulacyjne, mające na celu zwiększenie ruchliwości w obrębie aparatu artykulacyjnego, kształtowanie umiejętności kontroli tempa ruchów mownych, kształtowanie wyrazistości wymowy głosek.

Ponadto należy ćwiczyć umiejętność dowolnego rozpoczynania i kontynuowania wypowiedzi oraz melodykę, akcent i tempo mowy.

Literatura:

I. Gatkowska: Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012.

O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.

O. Jauer-Niworowska, J. Kwasiborska: Dyzartria. Wskazówki do diagnozy różnicowej poszczególnych typów dyzartrii, Gliwice 2009.

E. Osiejuk-Łojek: Deficyty neuropsychologiczne w chorobie Parkinsona, [w]: Związek mózg – zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej, red. A. Herzyk, D. Kądzielowa, Lublin 1998, s. 191–216.

Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.