BŁĄD LEKSYKALNY

ang. lexical error, niem. Lexikfehler, fr. erreur lexicale, ros. лексическая ошибка

Cechuje się nieświadomym odstępstwem od obowiązującej w danym momencie normy językowej. Wpływa na strukturę języka (narusza reguły systemowe, zasady rozwoju języka), tym samym należy do grupy błędów wewnętrznojęzykowych – systemowych leksykalnych. Do błędów leksykalnych zalicza się błędy słownikowe (wyrazowe), błędy frazeologiczne i błędy słowotwórcze.

Błędy słownikowe (semantyczne, znaczeniowe) dotyczą: mylenia znaczeń wyrazów podobnych pod względem budowy lub brzmienia i ich niewłaściwego wymiennego stosowania, np. adaptować – adoptować; posługiwania się wyrazami w niepoprawnym znaczeniu, czyli niepotrzebnej neosemantyzacji, np. wnioskować w znaczeniu ‘zgłaszać wniosek’ (właściwe znaczenie: ‘wysnuwać wniosek, wyciągać wniosek’); zbyt częstego używania wyrazów modnych, np. relacje, adekwatny; naruszania łączliwości wyrazu, np. ponieść straty zamiast powodować straty; stosowania pleonazmów, np. godzina czasu.

Błędy frazeologiczne obserwuje się w następujących przypadkach: zmiana znaczenia frazeologizmu, np. szpakami karmiony (frazeologizm ten oznaczał kogoś przebiegłego, sprytnego, mądrego, doświadczonego życiowo, tym samym nawiązując do cech przypisywanych dawniej szpakowi; obecnie brak wspomnianych konotacji, a ze względu na fakt, iż jedzenie szpaków w naszej kulturze jest czymś niespotykanym, zauważa się rozumienie powyższego frazeologizmu jako kogoś o wyszukanym lub dziwacznym guście, wybrednego); stosowanie frazeologizmów w niewłaściwym kontekście, np. Tej zimy kamizelka gra pierwsze skrzypce; zmiana formy frazeologizmu na skutek zmiany postaci gramatycznej jednego ze składników, np. coś jest wyssane z palców zamiast coś jest wyssane z palca; zmiana formy frazeologizmów spowodowana wymianą, np. czerpać całą garścią zamiast czerpać pełną garścią albo pełnymi garściami, redukcją, np. znaleźć język zamiast znaleźć z kim wspólny język, czy uzupełnieniem składu związku, np. (coś jest) wyssane z brudnego palca zamiast (coś jest) wyssane z palca.

Błędy słowotwórcze to: wybór nieodpowiedniej podstawy słowotwórczej, np. eurosejm zamiast europarlament; wybranie nieodpowiedniego formantu, np. głupość zamiast głupota; tworzenie formacji niezgodnie z polskimi schematami słowotwórczymi, np. speckomisja zamiast komisja specjalna (przykłady błędów zaczerpnięto z publikacji: A. Markowski: Kultura języka polskiego. Teoria, zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005).

Zob. także: BŁĄD JĘZYKOWY
 

Literatura:

Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1999.

H. Jadacka: Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005.

Język polski. Encyklopedia w tabelach, red. W. Mizerski, Warszawa 2005.

A. Markowski: Kultura języka polskiego. Teoria, zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005.

J. Porayski-Pomsta: Błędy językowe i ich rodzaje, [w:] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku. Zbiór studiów, red. K. Handke, H. Dalewska-Greń, Warszawa 1994, s. 55–66.