Hipertonia – podwyższone napięcie mięśniowe
Napięcie wzmożone (hipertonia) występuje w przypadkach, kiedy mięśnie otrzymują więcej bodźców pobudzających niż hamujących, to znaczy wtedy, kiedy zmniejsza się hamujący wpływ specyficznych włókien nerwowych lub pewnych struktur ośrodkowego układu nerwowego. Jest to nieprawidłowo podwyższony opór, wyczuwalny przez badającego, na zewnętrznie przyłożony ruch w stawie, gdy pacjent próbuje utrzymać rozluźnione mięśnie. Hipertonia notowana jest często u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, gdzie towarzyszy większości postaci klinicznych tego zespołu zaburzeń. Wzmożonemu napięciu mięśniowemu w kończynach towarzyszy często obniżone napięcie w obrębie szyi i tułowia. Może ono przybrać formę napięcia kurczowego (inaczej spastycznego bądź scyzorykowego), plastycznego lub koła zębatego (Borkowska 2001, s. 72):
- Napięcie kurczowe notowane jest przy uszkodzeniach dróg nerwowych wiodących od kory mózgowej do rdzenia. Charakteryzuje się ono wzrostem napięcia w początkowej i końcowej fazie ruchu;
- Napięcie plastyczne – obserwowane często przy uszkodzeniu jąder podstawnych. Przy wykonywanym ruchu odczuwalny jest stały opór z typową sztywnością.
- Napięcie koła zębatego – przy ruchu występuje skokowy wzrost napięcia.
Małgorzata Domagalska (2005, s. 26-28) różnicuje towarzyszącą MPD hipertonię o postaci łagodnej, umiarkowanej oraz ciężkiej. Podobnie podaje cechy charakterystyczne dla różnego nasilenia hipertonii. I tak:
Łagodna hipertonia charakteryzuje się:
- Nieco obniżonymi możliwościami przeciwstawienia się sile grawitacji;
- Obniżone napięcie w obrębie tułowia i obręczy barkowej i biodrowej (proksymalnie);
- Opóźnieniem przyjęcia postawy oraz wykonania ruchu wynikający z dystalnego wzrostu napięcia mięśniowego;
- Trudnościami w uzyskaniu „dynamicznej stabilizacji”, co uzależnione jest od stopnia trudności zadania ruchowego;
- Oporem dla ruchu biernego w części zakresu ruchu.
Umiarkowane nasilenie hipertonii objawia się:
- Obniżonymi możliwościami przeciwstawienia się sile grawitacji;
- Obniżonym napięciem w obrębie tułowia i obręczy barkowej oraz biodrowej (proksymalnie);
- Ograniczeniem szybkości, różnorodności oraz czynnego zakresu ruchów wynikającego ze wzmożonego napięcia mięśniowego dystalnie;
- Oporem przeciwko ruchowi biernemu w całym zakresie ruchu.
Objawy ciężkiej hipertonii to:
- Znacznie obniżona możliwość przeciwstawienia się sile grawitacji;
- Brak możliwości wykonywania ruchów antygrawitacyjnych wynikające z dystalnej sztywności mieśni;
- Duże ograniczenie czynnego zakresu ruchu;
- Znaczny opór dla ruchu biernego i znaczne ograniczenie jego zakresu.
U dzieci ze wzmożonym napięciem mięśniowym obserwuje się zwiększony opór podczas wykonywania ruchów biernych oraz wykonywania ruchów dowolnych kończynami, głową czy tułowiem. Hipertonia może wystąpić we wszystkich częściach ciała, także w obrębie twarzy, bądź wybiórczo.
Literatura:
Borkowska M. (2001): Uwarunkowania rozwoju ruchowego i jego zaburzenia w mózgowym porażeniu dziecięcym, Wydawnictwo Zaułek, Warszawa.
Borkowska M. (2012): Napięcie mięśni, [w]: Dziecko z niepełnosprawnością ruchową, red. M. Borkowska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, s. 31-40.
Domagalska M. (2005): Kliniczne podstawy zaburzeń ruchowych pochodzenia ośrodkowego, [w]: Podstawy usprawniania neurorozwojowego według Berty i Karela Bobathów, red. M. Matyja, M. Domagalska, Akademia wychowania Fizycznego w Katowicach, Katowice, s. 21-38.
