ang. psychotherapy
grec. psyche ‘dusza’ + therapeia ‘terapia’
Specjalistyczna metoda leczenia środkami psychologicznymi osób z zaburzeniami uwarunkowanymi przede wszystkim czynnikami psychogennymi: z zaburzeniami nerwicowymi, psychosomatycznymi, zaburzeniami osobowości (są to m.in. pacjenci neurotyczni, z depresją, anoreksją, uzależnieni od alkoholu, patologicznie uprawiający hazard, z zaburzeniami seksualnymi). Oddziaływania o charakterze psychoterapeutycznym ukierunkowane są na uzyskanie poprawy w funkcjonowaniu somatycznym, psychicznym i społecznym. W związku z rozmaicie formułowanymi celami psychoterapii wyodrębniana jest psychoterapia objawowa (skierowana na usunięcie objawów chorobowych) przeciwstawiana przyczynowej (w której terapeuta dąży do wykrycia i usunięcia przyczyn zaburzenia) oraz rekonstruktywna (której celem jest przebudowa, reorganizacja osobowości) przeciwstawiana podtrzymującej (jej zadanie to pomoc jednostce takiej, jaka jest, bez usiłowania dokonania głębszych zmian).
Stosowane przez psychoterapeutów metody mają charakter werbalny i niewerbalny, polegają też na organizowaniu sytuacji terapeutycznej w sposób uruchamiający proces zmian, np. dzięki nowym doświadczeniom, uczeniu się. Jako jeden z podstawowych środków psychoterapeutycznych wykorzystywany jest związek między terapeutą a pacjentem.
Odmienne sposoby w podejściu psychoterapeuty do pacjenta pozwalają na wyodrębnienie psychoterapii dyrektywnej (polegającej na bezpośrednim oddziaływaniu korygującym myślenie, postawy, zachowania pacjenta poprzez dawanie mu poleceń, rad, zadań, ćwiczeń, stosowanie sugestii jawnej oraz ukrytej) i niedyrektywnej (niekierowanej), w której terapeuta swoim zachowaniem stwarza atmosferę sprzyjającą ujawnieniu się u pacjenta zachowań typowych dla niego (obecność terapeuty stanowi wówczas katalizator zmian).
W zależności od liczby osób objętych oddziaływaniem psychoterapeutycznym wyróżnia się terapię indywidualną (skierowaną na jedną osobę) i zespołową (uczestniczy w niej więcej niż jeden pacjent). Psychoterapia zespołowa obejmuje psychoterapię zbiorową, w której metody psychoterapii indywidualnej stosowane są jednocześnie wobec większej liczby osób (np. sesja hipnozy z grupą kilku czy kilkunastu osób uzależnionych od alkoholu) oraz psychoterapię grupową, w której do celów terapeutycznych wykorzystuje się dynamikę grupy (przedmiotem zainteresowania są procesy w niej zachodzące, relacje międzyludzkie).
Główne nurty w psychoterapii stanowią cztery koncepcje: 1) psychoanalityczne (psychodynamiczne, głębinowe) – terapia polega na uświadamianiu traumatyzujących (wywołujących uraz psychiczny) przeżyć, odreagowywaniu ich, uzyskiwaniu wglądu, co stanowi warunek osiągnięcia przez pacjenta tzw. korektywnego doświadczenia emocjonalnego (powodującego zmianę reakcji i emocji na bardziej prawidłowe); 2) behawioralno-poznawcze – terapia bazuje na prawidłowościach procesu uczenia się, ma na celu zmianę zachowania poprzez bezpośrednie oddziaływanie na procesy poznawcze (myślenie, percepcję); 3) humanistyczno-egzystencjalne (fenomenologiczno-antropologiczne) – terapia stwarza ludziom z zaburzeniami zachowania lub problemami egzystencjalnymi warunki umożliwiające swobodny rozwój, osiągnięcie samorealizacji; 4) systemowe (interakcyjne) – terapia ukierunkowana jest na zmianę interpersonalnego funkcjonowania człowieka w różnych systemach społecznych (głównie w rodzinie), a uwaga skoncentrowana jest na zachowaniach komunikacyjnych.
W odniesieniu do osób z zaburzeniami mowy psychoterapia wskazana jest w następujących przypadkach: 1) kiedy stwierdzone zostało psychogenne podłoże zaburzenia mowy (np. w przypadkach mutyzmu funkcjonalnego, opóźnienia rozwoju mowy spowodowanego patologicznym rozwojem tożsamości, jąkania nerwicowego); 2) gdy zaburzenie mowy stanowi istotny czynnik nieprawidłowości funkcjonowania jednostki na płaszczyźnie psychologicznej; 3) jeśli zaburzenia mowy współwystępują z zaburzeniami sfery emocjonalno-społecznej. Dla podjęcia decyzji o celowości zastosowania psychoterapii wobec osób z zaburzeniami mowy, ustalenia momentu jej rozpoczęcia i wyboru formy terapii wskazana jest diagnoza psychologiczna o charakterze klinicznym, uwzględniająca w sposób szczególny rozwój języka i umiejętność porozumiewania się. Dobór technik psychoterapeutycznych zwykle w pewnym stopniu uzależniony jest od stwierdzonych dysfunkcji językowych (np. w pracy z dziećmi, z którymi kontakt słowny jest utrudniony, dominować mogą techniki niewerbalne, zabawowe).
Literatura:
J.W. Aleksandrowicz: Psychoterapia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i psychologów, Warszawa 2000.
Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, red. L. Grzesiuk, Warszawa 1994.
Psychoterapia, t. 2, Praktyka, red. L. Grzesiuk, Warszawa 2006.
Psychoterapia, t. 6, Szkoły i metody, red. L. Grzesiuk, H. Suszek, Warszawa 2011.
S. Kratochvil: Psychoterapia. Kierunki, metody, badania, Warszawa 1984.
