Proteza to etymologicznie nieuzasadniona głoska występująca przed samogłoską najczęściej w nagłosie wyrazu. W polskich dialektach obserwuje się występowanie protez półsamogłoski [] przed samogłoskami tylnymi [o], [u] (np. łokno, łobiad, łucho, kłoza), spółgłoski [h] przed samogłoską [a] (np. harmata, Hameryka), półsamogłoski [æ] przed samogłoską przednią [i] (np. Jantek, jigła, jidą, pojinformować).
Labializacja samogłosek [o], [u] występuje w gwarach Małopolski, Śląska (bez części południowo-zachodniej), Wielkopolski i Kaszub, na południowy zachód od izoglosy łączącej Łańcut, Sandomierz, Opoczno, Łowicz, Bydgoszcz i Gdańsk. Labializacja jest najsilniejsza w nagłosie oraz po samogłoskach (łojciec, łubrany, dołokoła, załuważył), natomiast słabsza po spółgłoskach. Unikaniu protez towarzyszy hiperpoprawność w formach typu okieć, gowa, gupi, suchać, arbata (łokieć, głowa, głupi, słuchać, herbata).
Literatura:
K. Dejna: Atlas polskich innowacji dialektalnych, Warszawa–Łódź 1981.
S. Urbańczyk: Zarys dialektologii polskiej, Warszawa 1984.
M. Kucała: Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.
