ang. parasigmatism, niem. Parasigmatismus, fr. parasigmatisme, ros. парасигматизм
łac. parasigmatismus (z grec. para ‘obok, koło’; łac. sigmatismus)
Jeden z rodzajów sygmatyzmu. Zaburzenie mowy (dyslalia) polegające na wymawianiu zamiast głoski lub głosek z grupy głosek dentalizowanych, tzw. trzech szeregów, innej, mieszczącej się w polu realizacji innego fonemu – najczęściej są to głoski mieszczące się w zakresie tej grupy, np. zamiast głosek przedniojęzykowo-dziąsłowych /š, ž, č, ǯ/ odpowiednio głosek przedniojęzykowo-zębowych /s, z, c, ʒ/ lub środkowojęzykowych /ś, ź, ć, ʒ́/, bądź zamiast /š, ž, č, ǯ/ i /s, z, c, ʒ/ odpowiednio głosek /ś, ź, ć, ʒ́/, a zamiast /s, z, c, ʒ/ odpowiednio /ś, ź, ć, ʒ́/ lub rzadziej /š, ž, č, ǯ/. Głoski szczelinowe z tej grupy mogą być zastępowane zwarto-szczelinowymi bądź na odwrót, a głoski dźwięczne – bezdźwięcznymi. Rzadziej zdarzają się przypadki wystąpienia innych substytutów, przede wszystkim /t, d, x, f, k/, a nawet /g, v/.
Przykłady tego zjawiska: wymowa /safa/ zamiast /šafa/, /śova/ lub /tova/ zamiast /sova/ itp. Niektóre wymiany głoskowe utrudniają rozumienie komunikatu, szczególnie w przypadku, gdy nie są to substytucje występujące naturalnie w okresie rozwoju mowy, np. /tova/ zamiast /sova/, /xamolot/ zamiast /samolot/. W przypadku parasygmatyzmu nierzadkie jest występowanie homonimów, wtórnie powstałych na skutek zamiany głosek, np. kos – kosz, kaczka – kaszka, miski – miśki, co utrudnia odbiór mowy.
Przyczyny wystąpienia parasygmatyzmu to najczęściej obniżenie sprawności narządów mowy lub/i ich nieprawidłowa budowa, w szczególności języka (w takiej sytuacji często współwystępują z tą wadą inne zaburzenia artykulacji, przede wszystkim lambdacyzm i sygmatyzm szeregu szumiącego), oraz zaburzenie słuchu fonemowego.
Terminu parasigmatismus już na początku XX wieku Władysław Ołtuszewski używał w znaczeniu zamiany głoski /s/ i jej pochodnych na inną.
W polskiej terminologii pojawiły się też terminy: szeplenienie – dotyczący zamiany głosek syczących na szumiące – oraz sieplenienie – wymawianie głosek syczących lub szumiących jako ciszące. Terminy te jednak okazały się nieprecyzyjne, gdyż np. szeplenienie oznaczało też nieprawidłową wymowę głosek szumiących i obecnie spotyka się je bardzo rzadko.
Zob. także: SYGMATYZM, DYSLALIA
Literatura:
I. Styczek: Logopedia, Warszawa 1979.
M. Skorek: Z logopedią na Ty. Podręczny słownik logopedyczny, Kraków 2000.
W. Ołtuszewski: Szkic nauki o mowie i jej zboczeniach: (niemota, bełkotanie, mowa nosowa, jąkanie itd.) oraz hygiena mowy, Warszawa 1905.
A. Sołtys-Chmielowicz: Z historii terminologii związanej z wadami wymowy. Refleksja na temat użyteczności klasyfikacji, „Logopedia” 1996, t. 23, s. 177–182.
