/CZYNNOŚCI NIETYPOWE/
ang. parafunction, niem. Parafunktion
Szkodliwe nawyki wykonywane często nieświadomie i bez zamierzonego celu. Do najczęstszych parafunkcji, mających szkodliwy wpływ na narząd żucia, należą: ssanie (zazwyczaj smoczka, palca, języka, warg, błony śluzowej policzka), obgryzanie paznokci, gryzienie ołówków, kredek lub innych przedmiotów, wciskanie pomiędzy zęby ołówków czy zgrzytanie zębami. W zależności od sposobu ssania, czasu jego trwania, rodzaju ssanego przedmiotu czy sposobu ułożenia przedmiotów w jamie ustnej podczas ssania mogą powstać różne wady zgryzu. Niektóre źródła podają, że sama parafunkcja nie jest wystarczającym powodem do powstania zaburzeń zgryzu, dopiero w połączeniu z niewłaściwym wzrostem kości lub z chorobami towarzyszącymi (takimi jak np. krzywica) można oczekiwać określonych zmian w obrębie narządu żucia.
Proces ssania jest czynnością fizjologiczną do 1. roku życia. Po tym okresie czynność ta nie powinna być podtrzymywana. Pierwszą i najczęstszą parafunkcją jest ssanie smoczka. W zależności od kształtu, materiału, z jakiego został zrobiony, oraz jego układania w jamie ustnej może dojść do powstania wady lub pogłębienia wady już istniejącej. Na pierwszym miejscu należy wymienić wady dotylne, protruzję siekaczy górnych (wachlarzowate ustawienie siekaczy) i zwężenie obuszczękowe. Drugim w kolejności, szkodliwym nawykiem jest ssanie palca. W zależności od jego ułożenia w obrębie jamy ustnej generuje on powstanie różnych wad. Ułożenie kciuka za zębami górnymi powoduje powstanie protruzji siekaczy górnych, zwężenie szczęki i retruzję siekaczy dolnych (przechylenie ich w kierunku jamy ustnej). Zahaczanie palca o zęby sieczne dolne powoduje tendencję do wysunięcia łuku dolnego, co może przyczynić się do powstania wad doprzednich. Przy każdym ułożeniu ssanego palca lub wkładanego przedmiotu do ust może wystąpić brak kontaktu zębów przeciwstawnych, a co za tym idzie może wykształcić się zgryz otwarty. Ten sam typ wady zgryzu powstaje także podczas ssania policzka, języka lub wargi (zgryz otwarty częściowy boczny prawy lub lewy, zgryz otwarty przedni).
Obgryzanie paznokci prowadzi do utraty kontaktu zębów przeciwstawnych, powstawania zgryzu otwartego lub tyłozgryzu.
Zgrzytanie zębami jest parafunkcją prowadzącą do starcia zarówno guzków zębów trzonowych, jak i brzegów siecznych siekaczy. Prowadzi to do obniżenia wysokości zwarcia, a w konsekwencji do wystąpienia mioartropatii stawu skroniowo-żuchwowego obu postaci – bezbólowej i bólowej.
Literatura:
Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów i lekarzy dentystów, red. I. Karłowska, Warszawa 2009.
Wpływ wad wrodzonych i nabytych części twarzowej czaszki na mowę, red. T. Matthews-Brzozowska, B. Kawala, Wrocław 2010.
