/IMIĘ WŁASNE, NOMEN PROPRIUM/
Z semantycznego punktu widzenia nazwa własna to takie wyrażenie, które może być użyte w zdaniu tylko do wskazania jakiegoś indywidualnego przedmiotu, do wyróżnienia go spośród innych przedmiotów, a więc przysługuje jednostkom. Termin przedmiot jest rozumiany szeroko – obejmuje zarówno przedmioty fizyczne, jak i osoby. Cechą wyróżniającą imiona własne jest wskazywanie na indywidua. Zagadnienie znaczenia nazw własnych było przedmiotem językoznawczych sporów. Początkowo dominował pogląd upowszechniony przez Jerzego Kuryłowicza, w myśl którego nomina propria cechuje bardzo bogata treść semantyczna przy ograniczonym do jednego indywiduum zakresie. Odmienne stanowisko zajęli logicy, według których imię własne jest strukturą pustą znaczeniowo, a jego rola ogranicza się do wskazywania na jednostkę lub zbiór jednostek niemających ze sobą nic wspólnego poza nazwą. Onomaści przejęli tezy logików i uznali, że nomina propria to twory pozbawione wartości semantycznej, przyporządkowane danemu przedmiotowi indywidualnemu na mocy arbitralnej konwencji, nie zaś na podstawie właściwych mu cech. Nazwami własnymi zajmuje się onomastyka.
Wyróżnia się takie nazwy własne jak: nazwy osobowe (antroponimy – imiona i nazwiska osób), nazwy dynastii, nazwy zwierząt (zoonimy, np. Azor, Krasula, Kasztanka), nazwy miejscowe (geograficzne) – nazwy kontynentów, krajów, miejscowości, zbiorników wodnych, wysp, gór, szczytów górskich i inne (np. Europa, Polska, Warszawa, Bałtyk, Wisła, Korsyka, Tatry, Giewont), nazwy przedmiotów (np. Forum – hotel, Telimena – kawiarnia, Stefan Batory – statek).
Z punktu widzenia syntaktycznego nazwami własnymi są wyrażenia, które w zdaniu elementarnym mogą zajmować tylko pozycję argumentu i nie nadają się do występowania w pozycji predykatu. Różnią się od deskrypcji określonych, które tylko w wyniku transpozycji, a więc sekundarnie, występują w pozycji argumentu (np. w zdaniu elementarnym o budowie podmiotowo-orzeczeniowej, czyli w zdaniu z predykatem jednoargumentowym, nazwy własne mogą pełnić tylko funkcję podmiotu, np. „Arystoteles był Grekiem” i „*Ten Grek był Arystotelesem”; w zdaniach elementarnych funkcja semantyczna i funkcja syntaktyczna nazwy własnej są takie same).
Literatura:
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993.
A. Łobos: Nazwy własne w czasopiśmie dla dzieci na przykładzie „Ciuchci”, „Język Polski” 2000, nr 3–4, s. 245–250.
