ang. Sensory Integration
łac. integratio ‘składanie całości’, sensorium ‘organ czucia’
Twórczynią podstaw teorii integracji sensorycznej jest Anna Jean Ayres (1920–1988), doktor psychologii i terapeuta zajęciowy. Wykształcenie zdobyła na Uniwersytecie Południowej Kalifornii (University of Southern California). Badania naukowe prowadziła w Instytucie Badań Mózgu (Brain Reasearch Institute) w Los Angeles. Autorka wielu publikacji i podręczników, między innymi Sensory Integration and the Child oraz Sensory Integration and Learning Disorders. W 1975 roku w Los Angeles utworzono Klinikę imienia J. Ayres (Ayres Clinic) – placówkę naukową o charakterze badawczym i szkoleniowym. Jedną z pierwszych asystentek i współpracownic J. Ayres była Violet Maas.
Przez integrację sensoryczną rozumie się proces przetwarzania w mózgu informacji odbieranych przez zmysły z naszego ciała (zmysł równowagi, czucia ułożenia i ruchów ciała) oraz otoczenia (dotyk, wzrok, słuch, smak, powonienie). W procesie tym mózg rozpoznaje, segreguje, rejestruje, interpretuje i łączy te informacje tak, by mogły być użyte właściwie w celowym działaniu w reakcji na wymagania płynące z otoczenia. Integracja tychże danych dokonuje się na wielu poziomach ośrodkowego układu nerwowego. Rozwój prawidłowego współdziałania układów zmysłów rozpoczyna się w okresie płodowym. W tym okresie najwcześniej reagują na bodźce i współpracują ze sobą zmysł dotyku (eksterocepcja), równowagi (układ przedsionkowy) oraz czucia głębokiego (propriocepcja). Po narodzeniu rozwój integracji sensorycznej odbywa się dzięki codziennym zabawom i aktywnościom, w których uwidacznia się wrodzona motywacja dziecka do poszukiwania doznań sensomotorycznych. W przebiegu rozwoju SI wyodrębnić można cztery poziomy (etapy):
-
Poziom I – okres noworodkowy i pierwsze miesiące życia. Integracji podlegają bodźce dotykowe, co umożliwia dziecku ssanie, jedzenie, przyjemne odczucie dotyku i pozwala na wytworzenie więzi z matką. Integracja bodźców dopływających do układu przedsionkowego i bodźców proprioceptywnych daje możliwość koordynacji ruchów gałek ocznych, zmiany ułożenia ciała, wpływa na napięcie mięśniowe i równowagę (praca antygrawitacyjna).
-
Poziom II – następuje integracja bodźców systemu błędnikowego, proprioceptywnego i dotykowego, co warunkuje koordynację, planowanie ruchu, koncentrację uwagi, świadomość i percepcję własnego ciała. Pozwala także na koordynację czynności obu stron ciała. W tym okresie obserwuje się przejście od odruchów pierwotnych do wykształcania się ruchów dowolnych.
-
Poziom III – integracja obejmuje także bodźce wzrokowe i słuchowe – zmysły słuchu i wzroku współdziałają ze zmysłami dotyku, równowagi i czucia głębokiego. U dziecka następuje dzięki temu rozwój coraz bardziej skomplikowanych umiejętności ruchowych (obroty, raczkowanie, stanie, chodzenie), możliwych do osiągnięcia dzięki dojrzewaniu ośrodkowego układu nerwowego. Dziecko zaczyna także rozwijać mowę.
-
Poziom IV – do końca okresu przedszkolnego. W tym okresie wykształca się integracja bodźców dopływających ze wszystkich kanałów zmysłowych. Dziecko powinno wykazywać zdolność do koncentracji, nauki, abstrakcyjnego myślenia i rozumowania. Powinno także przestrzegać obowiązujących w jego otoczeniu wzorców zachowania. Ustala się w tym czasie również dominacja półkulowa.
Zgodnie z założeniami opracowanymi przez J. Ayres przejście przez te poziomy jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju psychoruchowego dziecka. Nieprawidłowości w kształtowaniu integracji sensorycznej mogą spowodować różnorakie zaburzenia ujawniające się w zakresie wielu funkcji, utrudniając uczenie się i prawidłowe zachowanie dziecka.
Literatura:
M. Borkowska, K. Wagh: Integracja sensoryczna na co dzień, Warszawa 2010.
Z. Przyrowski: Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej, [w:] Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, red. Cz. Szmigiel, W. Kiebzak, t. 1, Kraków 2010, s. 125–168.
L. Sadowska, M. Dziewulski: Neurofizjologiczne podstawy diagnostyki i terapii dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, Warszawa 2012.
