/DYSARTRIA SPASTYCZNA/
ang. spastic dysarthria
grec. dys ‘zaburzenie’ + arthron ‘artykulacja’
Typ dyzartrii wyróżniony w objawowej klasyfikacji, ujmującej odmiany zaburzenia poprzez opis jego fizycznych i językowych symptomów. Powstaje na skutek obustronnego uszkodzenia układu piramidowego: okolicy ruchowej kory mózgowej (pole nr 4 wg Brodmanna), drogi piramidowej wiodącej przez pień mózgu, rdzeń kręgowy do jąder ruchowych znajdujących się w samym rdzeniu kręgowym, które połączone są drogami nerwowymi z mięśniami. Uszkodzenia ww. szlaków i struktur nerwowych wywołują wzmożone napięcie mięśniowe (hipertonię) o charakterze spastycznym (kurczowym, scyzorykowym). Spastyczność sprawia, że objawy tego typu dyzartrii charakteryzują się przez większość czasu stałym nasileniem, mającym jednak tendencję do wzrostu w momencie pojawienia się skurczu.
Hipertonia spastyczna, ujmując ogólnie, utrudnia pracę mięśni oddechowych, fałdów głosowych oraz ruchów artykulacyjnych, co sprawia, iż notuje się stałość nasilenia patologicznych objawów oddechowych, fonacyjnych, prozodycznych i artykulacyjnych. Na te ostatnie zasadniczy wpływ ma niedowład dolnej części twarzy, skutkujący ograniczeniem motoryki żuchwy, oraz wolniejsze ruchy warg (mających dodatkowo tendencję do zaciskania się), języka i podniebienia.
Zakłócenia pracy układu respiracyjnego przejawiają się możliwym szybszym rytmem oddechowym bez zmiany długości fazy w oddychaniu statycznym, zaburzeniami rytmu oddychania dynamicznego, regularnym występowaniem spłycenia wdechu i wydechu oraz dusznościami. Ma to wpływ na zwolnienie tempa mowy, będące wynikiem wydłużenia czasu potrzebnego do wypowiedzenia danego fragmentu tekstu, oraz przeciąganie dźwięków mowy. U części badanych może występować okresowe przyspieszanie tempa mowy, będące strategią kompensacyjną, służącą wykorzystaniu resztek oddechowych. Ponadto stwierdza się regularne dzielenie wyrazów na sylaby, przeciąganie dźwięków mowy oraz – rzadsze – powtarzanie takowych dźwięków.
W zakresie pracy aparatu fonacyjnego notuje się: regularne, aczkolwiek niezbyt częste przerwy w emisji głosu, zmiany w głosie (słabość, chrapliwość, obniżenie tonacji, męczliwość, czyli trudność w dłuższej pracy mięśni krtani – niezdolność do dłuższej fonacji, chrząknięcia wysiłkowe na końcu fraz, wynikające ze wzrostu napięcia mięśni). Ponadto występują ograniczenia lub brak możliwości zmiany natężenia głosu oraz wydawanie głosu z wysiłkiem – parta fonacja.
Zakłócenia prozodyczne, określane mianem niewydolności prozodycznej, obejmują zmiany w akcentowaniu – jego ujednolicenie bądź nadakcent (w związku z czym mówienie przypomina skandowanie), monotonię dźwiękową.
Wpływ na niewydolność artykulacyjno-rezonansową mają: zaburzenia muskulatury aparatu artykulacyjnego (utrzymujący się stały kształt artykulatorów, ich patologiczne pozycje, np. utylniony, grotowaty język, grymas warg z równoczesnym wyszczerzeniem zębów), zaburzenia motoryki artykulatorów (odchylenie od prawidłowych parametrów ruchu). Wszystko to negatywnie wpływa na realizację samogłosek (ich deformowanie), spółgłosek (zaburzenia dotyczące stopnia zbliżenia narządów mowy i miejsca artykulacji) oraz rezonans nosowy.
Elementy pozajęzykowe, wpływające na zdolności komunikacyjne pacjentów z tym typem dyzartrii, to ubóstwo mimiki oraz asymetria w układzie mięśni twarzy.
Dodatkową cechą osób dotkniętych tym typem dyzartrii jest duża labilność emocjonalna, objawiająca się szybkim przechodzeniem od wybuchów płaczu do ataków nieuzasadnionego śmiechu. Ponadto w piśmie takich osób mogą występować niewielkie zmiany w kształtach liter.
Terapia dyzartrii spastycznej powinna obejmować:
-
ćwiczenia oddechowe, których celem jest pogłębienie wdechu, zwiększenie siły wydechu, wydłużenie fazy wydechowej, automatyzacja oddychania torem przeponowo-brzusznym,
-
ćwiczenia fonacyjne, które powinny służyć normalizacji poziomu napięcia fałdów głosowych, wydłużeniu czasu fonacji z miękkim nastawieniem głosu, wykształceniu umiejętności kontroli wysokości tonu i stabilności fonacji,
-
ćwiczenia artykulatorów przynoszące normalizację napięcia mięśni artykulacyjnych (poprzez masaże), zwiększenie zakresu ruchomości języka (szczególnie jego czubka), warg, podniebienia miękkiego, likwidację lub zmniejszenie nosowania i tylnej realizacji głosek, kształtowanie kontroli poziomu napięcia mięśni aparatu artykulacyjnego,
-
ćwiczenia poprawiające wyrazistość mowy, których efektem powinna być poprawa wyrazistości realizacyjnej w wypowiedziach o różnym stopniu trudności artykulacyjnej, uzyskanie właściwej melodyki i rytmu wypowiedzi, umiejętność kształtowania dowolnych zmian tempa mowy, w tym likwidacja spowolnienia mowy.
Zob. także: DYZARTRIA, DYZARTRIA PIRAMIDOWA
Literatura:
I. Gatkowska: Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012.
O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.
O. Jauer-Niworowska, J. Kwasiborska: Dyzartria. Wskazówki do diagnozy różnicowej poszczególnych typów dyzartrii, Gliwice 2009.
U. Mirecka: Standard postępowania logopedycznego w przypadku dyzartrii, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 235–242.
Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.
