/AFAZJA GLOBALNA, AFAZJA TOTALNA, GŁĘBOKA AFAZJA MIESZANA, GŁĘBOKA AFAZJA MOTORYCZNO-SENSORYCZNA, TRANSKOROWA AFAZJA MIESZANA, ZESPÓŁ „IZOLOWANEGO OBSZARU MOWY”/
ang. total aphasia, global aphasia
grec. phásis ‘wypowiedź’, łac. phasia ‘mowa’; grec. a- ‘brak’; łac. aphasia ‘niemota’
Całkowite zniesienie zdolności do mówienia i rozumienia spowodowane rozległymi uszkodzeniami obszaru mowy w półkuli dominującej dla mowy lub utratą połączeń tego obszaru z innymi strukturami korowo-podkorowymi: okolicą bruzdy Sylwiusza, jądrami podstawnymi mózgu i wzgórzem (zespół „izolowanego obszaru mowy”). W obrazie klinicznym występuje niezdolność do tworzenia i rozumienia wypowiedzi słownych w mowie i piśmie, powtarzania i nazywania. Zachowane może pozostać wypowiadanie zautomatyzowanych sekwencji słownych (nazwy dni tygodnia, nazwy miesięcy), realizowanie stereotypowych tekstów (nomina sacra, wykrzyknienia, przekleństwa) oraz rozumienie wypowiedzi na podstawie ich konturu prozodycznego oraz kontekstu sytuacyjnego.
Afazja całkowita (globalna, totalna) wyodrębniana jest w klinicznych klasyfikacjach zaburzeń mowy, opartych na kryterium objawowym. Wobec wielu terminów używanych do nazywania zjawiska i klasyfikowania afazji niektórzy klinicyści, nie wnikając w określanie lokalizacji ośrodków mowy w mózgu i analizy jej mechanizmów oraz rezygnując z przywoływania ogólnych teorii afazji i schematów wyjaśniających występowanie określonych zaburzeń afatycznych, koncentrują się na opisie typowych, to znaczy najczęściej pojawiających się zespołów zaburzeń afatycznych. Rozmaitość objawów afatycznych daje się ująć w pewne prawidłowości.
Wynikiem takich obserwacji jest szeroko stosowana klasyfikacja Theodore Weisenburg i Katharine E. McBride z 1935 roku, obejmująca oprócz afazji globalnej następujące postacie: 1) afazję głównie ekspresyjną (głównie ruchową, motoryczną) – z zaburzeniami w zakresie nadawania mowy, dla których prototypem jest afazja Broki; 2) afazję głównie impresyjną (głównie czuciową, sensoryczną) – z zaburzeniami w zakresie percepcji mowy i pisma, dla których prototypem jest afazja Wernickego; 3) afazję ekspresyjno-impresyjną (mieszaną) – kiedy zaburzenia dotyczą w równej mierze mówienia i rozumienia; 4) afazję amnestyczną (nominacyjną) – charakteryzującą się trudnościami w użyciu nazwy, włącza się tu także objawy afazji semantycznej polegające na zaburzeniu w rozumieniu i tworzeniu złożonych konstrukcji logiczno-gramatycznych.
Taksonomie kliniczne, w których wyodrębnia się afazję całkowitą, są rezultatem szeroko zakrojonych badań empirycznych przeprowadzonych w grupie chorych z afazją i w grupie kontrolnej przy użyciu testów na inteligencję i sprawność językową. Chociaż pomija się w nich zwykle neuroanatomiczne korelacje objawów oraz mechanizmy zaburzeń, wciąż zachowują dużą użyteczność w praktyce lekarskiej, mniej użyteczne są jednak w praktyce logopedycznej.
Literatura:
A. Herzyk: Taksonomia afazji. Kryteria klasyfikacji i rodzaje zespołów zaburzeń, „Audiofonologia” 1997, t. 10, s. 83–101.
A. Herzyk: Afazja: mechanizmy mózgowe i symptomatologia, „Logopedia” 2000, t. 27, s. 23–54.
G.N. Martin: Neuropsychologia, Warszawa 2001.
J. Panasiuk: Interakcja w afazji. TEKST – metaTEKST – konTEKST, Lublin 2012.
M. Pąchalska: Kompleksowy model rehabilitacji chorych z ogniskowym uszkodzeniem mózgu i afazją całkowitą, Kraków 1986.
