/SAMOGŁOSKI NIEZAOKRĄGLONE/
ang. spread vowels
Samogłoski, podczas wymawiania których wargi przyjmują kształt spłaszczony. W fonetyce ze względu na konfigurację warg tradycyjnie wyróżnia się trzy typy samogłosek: płaskie (spłaszczone), obojętne (neutralne) i zaokrąglone (labializowane). Niekiedy przyjmowany jest podział dychotomiczny, na samogłoski niezaokrąglone i zaokrąglone, w którym do pierwszej grupy zaliczane są wszystkie samogłoski płaskie i obojętne. Zamieszczony poniżej schemat ilustruje położenie w czworoboku samogłoskowym samogłosek niezaokrąglonych oraz odpowiadające im symbole.
Ryc. 1. Samogłoski niezaokrąglone w czworoboku samogłoskowym. Źródło: J. Laver 1994, s. 278.
Samogłoski przymknięte (przednia [i], środkowa [ɨ] i tylna [ɯ]) oraz półprzymknięte (przednia [e] i tylna [ɤ]) wymawiane są z płaskim układem warg, natomiast samogłoski półotwarte (przednia [ɛ] i tylna [ʌ]) oraz otwarte (przednia [a] i tylna [ɑ]) przyjmują obojętny kształt warg.
W języku polskim samogłoski przednie, a zatem [i], [ɨ], [ɛ], są jednocześnie płaskie, samogłoskę [a] zalicza się do obojętnych, natomiast wszystkie wymienione tworzą grupę samogłosek niezaokrąglonych. Tylne samogłoski płaskie występują dość rzadko w językach świata: [ɤ] można znaleźć na przykład w językach bułgarskim, irlandzkim, [ɯ] w koreańskim, portugalskim, tureckim, a obie z nich w języku tajskim.
Akustycznym efektem spłaszczenia warg podczas artykulacji samogłosek jest podwyższenie wartości pierwszego i drugiego formantu.
Literatura:
Handbook of the International Phonetic Association. A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet, Cambridge 1999.
J. Laver: Principles of phonetics, Cambridge 1994.
B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Warszawa 1980.