ang. reduplication, fr. réduplication, niem. Reduplikation, Verdoppelung, ros. редупликация, повтор, удвоение
łac. reduplicatio ‘powtórzenie’
Powtórzenie, w bezpośredniej odległości czasowej, określonych jednostek językowych, np. sylaby, wyrazu lub jego części. Reduplikację można rozpatrywać jako universalium językowe, czyli cechę wspólną wszystkim językom świata. Stanowi ona bardzo żywotną kategorią słowotwórczą i jest istotnym zjawiskiem w komunikacji językowej. W językach europejskich europejskich reduplikacja pełni przede wszystkim funkcję ekspresywną. Składają się na nią przede wszystkim wyrazy dziecięce (np. mama, baba, lulu, bobo, dada, koko) i onomatopeje (np. hau-hau, puk-puk).
Proces reduplikacji pełni niezwykle ważną rolę w przyswajaniu języka przez dziecko, szczególnie w pierwszym (od ok. 25 tygodnia) i drugim roku życia. Jest on szczególnie ważny w okresie gaworzenia, polegającym na wypowiadaniu sekwencji tych samych sylab, np. dadada…, bababa…, tatata... Powtarzanie przez dziecko sylab otwartych, najczęściej o kanonicznej strukturze CV (łac. vocalis = samogłoska, consonans = spółgłoska) nazywa się gaworzeniem reduplikacyjnym, powtarzalnym. Zjawisko powtarzania ciągu różnych sylab określa się gaworzeniem konkatenacyjnym (łac. concatenatio ‘związanie łańcuchem’). Ten typ gaworzenia odnotowuje się zwykle około 10 miesiąca życia.
Reduplikacji w dość dużym nasileniu występuje u dzieci w drugim roku życia, kiedy zaczynają pojawiać się u nich pierwsze wyrazy, tzw. wyrazy dziecięce (nursery-words), które najczęściej zbudowane są przede wszystkim z reduplikowanych sylab. Często w tym okresie rozwoju języka dziecka jeden z członów reduplikacji jest dokładnym powtórzeniem części wyrazu wyjściowego, np. cucu < cukierek, koko < kotek, pipi < kupi. W takich przypadkach mówi się o reduplikacji regresywnej. W początkowych fazach rozwoju mowy reduplikacja może dotyczyć nawet 50% wyrazów używanych przez dziecko. Jest ona istotnym elementem w opanowywaniu wymowy. Powtarzanie jest bowiem podstawową formą ćwiczenia artykulacji różnorodnych ciągów głosek, które prowadzą do umiejętności wymawiania wyrazów o coraz bardziej skomplikowanej budowie. Reduplikację, obok m. in. opuszczania wygłosowych i nagłosowych spółgłosek, opuszczania nieakcentowanych sylab, redukcji grup spółgłoskowych, można zaliczyć do procesów, które są wspólne dla dzieci (przede wszystkim w wieku od 18 do 24 miesiąca życia) nabywających różne języki. W miarę dorastania dziecka liczba używanych wyrazów reduplikowanych zdecydowanie maleje. Pod koniec drugiego roku życia stanowią one około 10% wszystkich wyrazów z jego czynnego leksykonu.
Pierwsze wyrazy, których używają dorośli w kontakcie z małymi dziećmi, tzw. wyrazy języka nianiek, mają także niezwykle prostą konstrukcję fonetyczną. Głoski wchodzące w ich skład należą najczęściej do łatwych artykulacyjnie, same wyrazy zaś zbudowane są zwykle z dwóch sylab, często reduplikowanych (CVCV), z akcentem na każdej z nich, np. dada ‘spacer’, lulu ‘spać, spanie’ itp. Zdaniem rodziców tego typu wyrazy są lepiej przez dzieci odbierane, rozumiane a także są łatwiejsze do wymówienia. Wprowadzanie ich do systemu leksykalnego dziecka ma więc charakter jednoznacznie dydaktyczny, choć z pewnością nie zawsze przez opiekunów uświadamiany.
Z procesem reduplikacji można się zetknąć także u osób z zaburzeniami mowy, np. u chorych z afazją: poma-gagam ‘pomagam’, mammama ‘mama’, ogururek ‘ogórek’, dale-leko ‘daleko’, nazyvava ‘nazywa’, kačkaka ‘kaczka’.
Za prekursora badań nad reduplikacją uznaje się niemieckiego językoznawcę Augusta F. Pott’a, który w pracy „Doppelung (Reduplikation, Gemination)… ” (1862), przedstawił bardzo bogaty materiał obejmujący reduplikacje z różnych języków. Analizowane przez niego zagadnienia okazały się bardzo interesujące dla kolejnych pokoleń językoznawców. Aktualnie zgromadzona przez Department of Linguistics na Uniwersytecie w Grazu (Austria) bibliografia poświęcona reduplikacji liczy ok. 2500 pozycji (zob. Graz database on reduplication - http://reduplication.uni-graz.at).
Literatura:
D. Antoniak: Reduplikacje jako uniwersalium językowe, Investigationes Linguisticae, vol. XII, Poznań 2005, s. 1-16; P. Łobacz: P., 2005, Prawidłowy rozwój mowy dziecka, w: Podstawy neurologopedii – podręcznik akademicki, red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska, Opole 2005, 231-268; J. Fee, D. Ingram: Reduplication as a strategy of phonological development, Journal of Child Language 1982. v. 9, 41-54; M. Zarębina: Rozbicie systemu językowego w afazji (na materiale polskim), Prace Komisji Językoznawstwa nr 35, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973; W. Dressler et al.: Reduplication in Child Language. In Bernhard Hurch (ed.) Studies on Reduplication. (Empirical Approaches to Language Typology 28). Berlin 2005, 455-474.
