/PODNIEBIENIE MIĘKKIE, PODNIEBIENIE TWARDE/
łac. palatum
Górna ściana jamy ustnej, oddzielająca ją od jamy nosowej, wyścielona błoną śluzową. Dzieli się na podniebienie twarde (łac. palatum durum) oraz podniebienie miękkie (łac. palatum molle = velum palatinum). Czuciowo podniebienie unerwione jest przez nerwy podniebienne, odgałęzienia nerwu szczękowego (II gałąź nerwu trójdzielnego), zaś ruchowo przez odgałęzienia splotu gardłowego, utworzone przez odgałęzienia nerwu IX, X i układu współczulnego.
Podniebienie twarde
Przedni odcinek podniebienia. Jego podstawę kostną stanowi podniebienie kostne (łac. palatum osseum). Ukształtowanie podniebienia twardego jest kwestią w dużej mierze indywidualną, zależną przy tym od rozwoju podniebienia kostnego. Na jego kształt i funkcję wpływają także struktury błony śluzowej, a więc brodawka przysieczna (łac. papilla incisiva), szew podniebienny (łac. raphe palatini) oraz tzw. wał podniebienny (łac. torus palatinus), zgrubienie mogące wystąpić w linii pośrodkowej tylnej części szwu podniebiennego, a także biegnące ku bokom fałdy podniebienne poprzeczne (widoczne w młodym wieku, potem zanikają, łac. plicae palatinae transversae). Fałdy podniebienne poprzeczne, znajdujące się bezpośrednio za brodawką przysieczną, stanowią podstawę „pola ciśnienia i pola tarcia”. W jego obrębie odbywa się rozcieranie pokarmów. W tylnej części podniebienia, gdzie błona śluzowa staje się bardziej podatna, mniej twarda, ponieważ wysłana jest dużą ilością gruczołów podniebiennych, powstaje „pole ślizgowe” dla pokarmów. Jest to obszar obejmujący tylną część podniebienia twardego i część podniebienia miękkiego.
Podniebienie miękkie
Ruchomy fałd mięśniowo-śluzówkowy. W ustawieniu spoczynkowym, podczas spokojnego oddychania, zwisa łukowato ku tyłowi od podniebienia twardego. W czasie połykania unosi się i ustawia poziomo. Stykając się z tylną ścianą gardła, oddziela część nosową gardła od części ustnej. Na jego tylnej wolnej krawędzi znajduje się języczek (łac. uvula). Języczek może być dwudzielny, a nawet trójdzielny. Podziały te nie wywołują żadnych zaburzeń czynnościowych. Zdarza się także bardzo mały języczek lub całkowity jego brak.
Podniebienie miękkie zbudowane jest z dwóch pokładów błony śluzowej (górnego i dolnego), mięśni, rozcięgna i gruczołów. Wyróżnia się tu pięć par mięśni: mięsień napinacz podniebienia (łac. musculus tensor veli palatini; m.in. napina podniebienie miękkie i przypuszczalnie obniża jego część przednią), dźwigacz podniebienia miękkiego (łac. musculus levator veli palatini; jego działanie powoduje mocne obkurczanie ze znacznym skracaniem długości; pełni zasadniczą rolę w zwarciu podniebienno-gardłowym), mięsień podniebienno-językowy (łac. musculus palatoglossus; położony w łuku podniebiennym przednim, obniża podniebienie i pociąga je ku przodowi), mięsień podniebienno-gardłowy (łac. musculus palatopharyngeus; w łuku podniebiennym tylnym, dzięki niemu podniebienie przemieszcza się ku tyłowi i dołowi) oraz mięśnie języczka (łac. musculus uvulae; skracają i unoszą języczek, stanowią jego główną masę). Istotną funkcją mięśni jest zapobieganie przedostaniu się treści pokarmowej do części nosowej gardła. Dodatkowo dźwigacz i napinacz podniebienia miękkiego biorą udział w regulacji otwarcia ujścia gardłowego trąbki słuchowej.
Literatura:
A. Bochenek, M. Reicher: Anatomia człowieka, t. 2, Warszawa 2004.
W. Kurley, T. Matthews-Brzozowska: Budowa anatomiczna narządu mowy, [w]: Wpływ wad wrodzonych i nabytych części twarzowej czaszki na mowę, red. T. Matthews-Brzozowska, B. Kawala, Wrocław 2012, s. 19–32.
A. Obrębowski: Anatomiczne podstawy procesu komunikatywnego, [w]: Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, Warszawa 1992, s. 20–35.
W. Łasiński: Anatomia głowy dla stomatologów, Warszawa 1993.