/ZAMIENIANIE GŁOSKI [R] NA INNĄ, ZASTĘPOWANIE GŁOSKI [R] INNĄ/
ang. pararhotacism, niem. Pararhotazismus, fr. rhotacisme, ros. Параротацизм
łac. pararhotacismus (z grec. para ‘obok, koło’), rhotacismus ‘nieprawidłowa wymowa głoski [r])
Jeden z rodzajów rotacyzmu. Zaburzenie mowy (dyslalia) polegające na wymawianiu zamiast głoski [r] innej, mieszczącej się w polu realizacji innego fonemu – najczęściej jest to [l], rzadziej [̯ , u̯, v, n, d, t, g, k], mogą też wystąpić inne substytuty w zakresie systemu konsonantycznego (spółgłoskowego). Przykłady tego zjawiska: wymowa apalat zamiast aparat, voi̯ek zamiast vorek, obet zamiast Robert, pava zamiast para. Taki sposób wymawiania utrudnia rozumienie komunikatu, szczególnie gdy w miejscu głoski [r] występują rzadsze substytuty, np. [n], [k]. W przypadku pararotacyzmu nierzadkie jest występowanie homonimów, np. lok – rok, i̯ak – rak, pu – pur, kava – kara, co również wpływa negatywnie na zrozumiałość mowy.
Termin pararhotacismus, używany w znaczeniu zamiany głoski [r] na inną, w literaturze polskiej przywołany był już przez Władysława Ołtuszewskiego, który przejął go za Hermannem Klenckem (Die Störungen des menschlichen Stimm- und Sprachorgans und deren rationelle Heilung 1844).
Przyczyny wystąpienia pararotacyzmu to najczęściej obniżenie sprawności narządów mowy lub/i ich nieprawidłowa budowa, w szczególności języka (w takiej sytuacji często współwystępują z tą wadą inne zaburzenia artykulacji, przede wszystkim lambdacyzm i sygmatyzm szeregu szumiącego), oraz zaburzenie słuchu fonemowego w zakresie rozróżniania fonemu /r/ od jego substytutu, np. /l/.
Literatura:
W. Ołtuszewski: Szkic nauki o mowie i jej zboczeniach: (niemota, bełkotanie, mowa nosowa, jąkanie itd.) oraz hygiena mowy, Warszawa 1905.
I. Styczek: Logopedia, Warszawa 1979.
J.T. Kania: Szkice logopedyczne, Warszawa 1982.
E.M. Skorek: Z logopedią na Ty. Podręczny słownik logopedyczny, Kraków 2000.
